اصطلاحات و عناصر دیوانی در شعر حافظ شیرازی

گستردگی آداب و دامنه فعالیت­های دیوانسالاری ایرانی، نقش­آفرینی و اثرگذاری آن در زمینه­سازی تولید آثار هنری و ادبی، در کنار تعامل شاعران و هنرمندان با دربار سلاطین و تشکیلات دیوانی، دامنه بسیاری از اصطلاحات و عناصر دیوانی را به حوزه ادبیات نیز کشانیده­است. دیوان حافظ مصداق بارزی از این مدعاست. میزان و چگونگی ظهور و بروز اصطلاحات و عناصر دیوانی، نیز شناخت و هدف وی از استعمال این دسته از عناصر و مفاهیم در برخی از اشعارش موضوع  شایسته درنگی است که به آن چندان توجه نشده­است. از این رو این جستار با روشی توصیفی – تحلیلی، اصطلاحات و عناصر دیوانی در شعر حافظ را در کانون توجه خود قرار داده است. یافته­ها نشان می­دهند که حافظ در دیوانش  به اصطلاحات و عناصر دیوان­های وزارت، انشاء، استیفا، قضاوت، برید و عرض، نظیر: آصف،خواجه،طغرا، رقم، برات، خراج، اوقاف، محتسب، قاضی، یرغو، پروانه و حسبی­الله توجه نشان داده و در عین استعمال اصطلاح  لغوی و دیوانی آن؛ غالبا با استعانت از  خیال­­انگیزی و صنایع ادبی، قرائت­ها و معانی بدیع و سحرانگیزی از این مفاهیم و عناصر، خلق نموده­است. آشنایی فراوان حافظ از اصطلاحات و عناصر دیوانی، تحرک و شکوفایی دیوان­سالاری محلی فارس در این دوران، در کنار حشر و نشر حافظ با دیوانیان و دربار سلاطین، نیز بهره­مندی وی از عطایا و مستمری دیوانی در زمینه­سازی و توجه او به وارد نمودن این اصطلاحات و عناصر در اشعارش، تاثیر قابل­ملاحظه­ای داشته است.

کلیدواژه ها:

اصطلاحات و عناصر دیوانی ، شعر ، زمینه ها ، حافظ شیرازی