عوامل موثر بر تحولات معماری اوایل قاجار منطقه ی آذربایجان در بازخوانی فرایند شکل-گیری مدرنیته در معماری ایران

پژوهش حاضر با نگاهی انتقادی بر روایت ­های موجود از نحوه شکل گیری مدرنیته در معماری ایران، در تلاش است تا روایتی نو از طریق شناخت مولفه­های موثر و تبیین نحوه تاثیر آنها بر این فرایند ارائه دهد. با توجه به یافته­ های اولیه­ به ­عنوان فرضیه تحقیق، می توان تحولات صورت­ گرفته در معماری آذربایجان در اوایل قاجار (قرن ۱۹م) را هم راستا با فرایند شکل ­گیری مدرنیته در معماری ایران دانست. لذا سوال کلیدی پژوهش این است که تا چه میزان می­توان آغاز ورود مفاهیم مدرن به معماری ایران را ناشی از درک نیاز به آن، توسط سران و سیاستمداران روشنفکر در آذربایجان دانست؟ این تحقیق به روش تفسیری- تاریخی با استناد به منابع دست اول، داده ­های جمع­آوری شده را در سه مرحله (آگاهی یافتن از معماری نوین دنیا بخصوص جهان غرب، احساس نیازبه آن و اقدام مشابه) مورد تحلیل قرار داده تا به مرحله­ ی اشباع نظری متکی بر داده ها برسد. بر طبق این بررسی و تحلیل­ها، عوامل زمینه ای (جنگ با روسیه و موقعیت ژئوپلیتیکی آذربایجان) و افراد تاثیرگذار (عباس­ میرزا، روشنفکران ایرانی اوایل قاجار، مشاوران خارجی و حتی فتحعلی­شاه) در شکل­گیری فرایند مدرنیته در معماری آذربایجان نقش اصلی را عهده ­دار بوده ­اند. پیامد این فرایند در دو بخش کلی اصلاح نواقص کاربری های موجود و ایجاد بناها با کاربری های جدید مورد نیاز در آذربایجان، بررسی و معرفی شده اند.

کلیدواژه ها:

مدرنیته ، معماری ایران ، اوایل قاجار ، معماری آذربایجان ، روشنفکران ایرانی