بررسی واج شناختی گویش بیرجند

هدف از نگارش این پژوهش تحلیل نظام واجی گویش بیرجند است. بسیاری از داده­های پژوهش از دو منبع واژه­نامه گویش بیرجند (رضایی، ۱۳۷۳) و بررسی گویش بیرجند (رضایی، ۱۳۷۷) جمع­آوری و براساس نوع فرایند دسته بندی شده­اند. آوانویسی­ها با استفاده از نمادهای بین­المللی IPA نوشته ­شده­اند. مبانی نظری از جمله «تناوب­های واجی، دو سطح بازنمایی، اصل توالی رسایی، قانون مجاورت هجا، و...» در تحلیل داده­ها مورد ملاحظه قرار گرفته­اند. برای اطمینان از روند درست تحلیل، صورت برخی از واژه­ها با آثار بازمانده از دوره­های باستان و میانه مقایسه­ شده اند. یافته­ها نشان می­دهد که در تحلیل داده­ها، عوامل تاثیرگذار مانند: الف. موقعیت یک واحد واجی در ساخت هجا، ب. نوع و جایگاه هجا در واژه، ج. تاثیر واحدهای واجی مجاور بر یکدیگر، موجب تولید واج گونه­های متعدد شده است که به تفصیل در متن مقاله بیان خواهدشد. به عنوان نمونه، در واژه یک هجایی «باد» که در هسته آن واکه «پسین و افتاده» وجود دارد، با افزودن پسوند و افزایش به دو هجا به صورت «بادی»، واکه «پسین و افتاده»، به صورت واکه «پیشین، افتاده و کشیده» تولید می­شود، به طوری که این دو واکه همواره در توزیع تکمیلی با یکدیگر قرار دارند. برخی از نتایج منحصر به فرد این گویش شمارش متفاوت اعداد مرکب پیوندی در مقایسه با فارسی معیار است. همچنین، واکه­های میانی معروف به مجهول یایی و واوی متعلق به دوره میانه، هنوز در این گویش فعال هستند.

کلیدواژه ها:

گویش بیرجند ، هجا ، افراشتگی واکه ، تضعیف ، حذف ، کشش جبرانی