احداث سد زیرزمینی در قنات به منظور احیای قنوات

با توجه به میراث گرانبها و تاریخی قناتهای موجود در کشور، لزوم اتخاذ نگرشی علمی در رابطه با اصلاح عملکرد قنات ضروری است. بر این اساس ایده اصلاح قنات با استفاده از سد زیرزمینی تدوین و برای سنجش تاثیر این ایده مدل عددی در کد معتبر M O D FLO W ، ابداع گردید. سپس یک قنات فرضی در دشت چمچمال مدل و با شبیه سازی ایده اصلاح قنات و اتخاذ سناریو های مختلف، تاثیر احداث قنات سنتی و اصلاح شده و میزان حساسیت آنها نسبت به پارامتر ضریب هدایت قنات سنجیده شد. این پژوهش تاثیر مناسب قنات در شرایطی چون دشت چمچمال را نشان می دهد و نتایج مربوطه حاکی از توانایی ایده اصلاح قنات در افزایش دبی قنوات و بهبود بیلان آبی دشت می باشد.روش شناسی: روش تحقیق با استفاده از مدل رایانه ای با نرم افزار MODFLOW و نوع آن کاربردی است .نتایج: مهمترین ایرادی که به سیستم قنات گرفته می شود، اتلاف آب علی الخصوص در فصول پاییز و زمستان به علت عدم کنترل دبی قنات است؛ لذا غالبا گفته می شود قنات در زمان حداکثر نیاز آبی کشاورزی حداقل دبی را دارد و در نصف سال ذخیره آب زیرزمینی را از دسترس خارج می کند. از طرفی از زمانهای قدیم احداث موانع زیرزمینی برای کنترل جریانهای زیرزمینی رواج داشته و نمونه هایی از آن در ایران و از جمله در برخی قناتها مانند قنات وزوان در میمه اصفهان، یافت شده است. امروزه احداث سدهای زیرزمینی بطور مکانیزه و با تکنولوژیهای پیشرفته، توسعه فراوانی یافته است. از آنجا که امکان حفاری و تزریق و احداث دیافراگم های آب بند درجا و با ماشین آلات جدید، محصول دوران اخیر است؛ لذا این فن هیچگاه به گستردگی امروز کاربرد نداشته است.از سدهای زیرزمینی می توان برای جلوگیری از جریان آب و ذخیره آن در زیر زمین استفاده کرد، لذا در این پژوهش، ایده اصلاح قنات با استفاده از سد زیرزمینی به عنوان راهکاری برای مهار قنات و تنظیم دبی خروجی از آن مطابق با نیاز آبی، تدوین گردیده است. این پژوهش نشان داد فن قنات هنوز هم می تواند به عنوان یکی از گزینه های توسعه منابع آب مطرح باشد و در شرایطی مشابه دشت چمچمال کارایی فوق العاده ای در تعادل بخشیدن به برداشت منابع آبی داشته باشد. همچنین نتایج حاصل از مدل قنات اصلاح شده بیانگر ضرورت بازنگری در روشهای بهره برداری از منابع آب و توسعه تحقیقات علمی در رابطه با قنات می باشد. نتایج مربوطه حاکی از توانایی فوق العاده ایده اصلاح قنات در افزایش دبی قنات و بهبود بیلان آبی دشت می باشد

کلیدواژه ها:

آبهای زیرزمینی ، اصلاح قنات ، سد زیرزمینی ، مدل عددی ، MODFLOW