بررسی اثر بخشی «آموزش تفکر طراحی» بر توانایی طراحی آموزشی دانشجویان تکنولوژی آموزشی

پیشینه و اهداف:  تکنولوژی آموزشی به عنوان یک حوزه میان رشته ­ای، متاثر از پیشرفت­ های علوم، فناوری و بهره ­گیری از یافته­ های آنها برای تسهیل فرآیند آموزش و ارتقاء کیفیت یادگیری است. با هدف بهره­ گیری از تفکر طراحی به­ عنوان رویکردی نوین برای نوآوری و حل خلاق مساله و یک حوزه منشا اثر در مسائل طراحی آموزشی، پژوهش­ حاضر در جستجوی طراحی و اعتباریابی الگوی آموزش تفکر طراحی برای طراحان آموزشی به منظور بهبود طراحی آموزشی، ایجاد تجارب غنی آموزشی­ و طرح مسائل نوآورانه آموزش است. عدم شکل­ گیری هویت طراح در طراح آموزشی و عدم تجهیز ذهن به طراحی خلاق و تفکرطراحی می­تواند منجر به طراحی­ های آموزشی سطحی و باکیفیت پایین، دلزدگی و کاهش انگیزه و کاهش اثربخشی طرح ­های آموزشی شود. در این راستا، توجه به طراحانه اندیشیدن و تفکر طراحی می ­تواند چالش­های پیش­روی طراحی آموزشی را پاسخگو بوده و آنها را حل نماید. خلا اساسی در این زمینه، عدم وجود الگوی­ آموزش تفکر طراحی با اثربخشی مناسب برای دانشجویان تکنولوژی ­آموزشی است که هدف پژوهش حاضر است.روش ­ها: در انجام پژوهش از روش آمیخته به صورت طرح اکتشافی متوالی با دو بخش اصلی کیفی و کمی استفاده شد. به منظور شناسایی مولفه ­های تفکر­طراحی در الگوی طراحی آموزشی از روش مرور نظام­ مند با بررسی تحقیقات سال های ۱۹۸۰ تا ۲۰۲۱ در پایگاه­های اطلاعاتی چندرشته ­ای و علمی مختلف لاتین و فارسی استفاده شد. ۲۹۴ پژوهش شناسایی و پس از خواندن خلاصه مقالات و بررسی اولیه و حذف مقالات غیر مرتبط، ۲۱ مقاله مورد تحلیل محتوای کیفی با طرح استقرایی قرار گرفت. مولفه­ های تفکر طراحی، سازنده­ گرایی اجتماعی، و طراحی ­آموزشی تفکر طراحی استخراج شد و براساس یافته های بخش کیفی، الگوی پیشنهادی آموزش با الهام از مدل جاناسن طراحی و در بخش کمی مورد اعتباریابی درونی و بیرونی قرار گرفت. برای اعتباریابی درونی الگو از روش توصیفی نظرسنجی با جامعه آماری متخصصان تکنولوژی آموزشی استفاده و اعتباریابی بیرونی الگو از طریق روش شبه ­آزمایشی (گروه پیش­آزمون و پس آزمون گروه های آزمایش وگواه) با مشارکت۳۲ دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری تکنولوژی آموزشی انجام شد و از نتایج برای اصلاح و نهای ی­سازی الگو استفاده گردید.یافته ها: یافته های بخش کیفی پژوهش با تجزیه و تحلیل محتوای استقرایی نشان داد که الگوی آموزش تفکر طراحی، ترکیبی از مولفه های نظری و عملی تفکرطراحی، مولفه های طراحی آموزشی و سازنده گرایی اجتماعی است. شناسایی این مولفه­ ها، ارتباط آنها با یکدیگر و ترکیب آنها برای الگوی طراحی آموزشی تفکر طراحی منجر به ارائه مدل مفهومی و الگوی پیشنهادی طراحی آموزشی شد. در بخش کمی پژوهش، اعتبار درونی الگوی پیشنهادی توسط ۲۹­ نفر از اساتید و متخصصین تکنولوژی آموزشی تایید شد. یافته­ های توصیفی و مقایسه میانگین زوجی هریک از گروه ها در رابطه با متغیرها و نیز میانگین و انحراف استاندارد نتایج حاصل از تحلیل واریانس گروه های آزمایش و کنترل بعد از مداخله، نشان داد بهره­ گیری از الگوی ارائه شده در آموزش تفکر طراحی با نمره شایستگی های طراحی آموزشی دانشجویان در سطح آلفای  P<۰/۰۱معنادار بوده و در سطح اطمینان ۹۹ درصد فرض صفر رد و فرضیه پژوهش معطوف به دارابودن اعتبار الگوی پیشنهادی در آموزش تفکر طراحی و همچنین تاثیرآن در طراحی آموزشی دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری تکنولوژی آموزشی تایید شد.نتیجه گیری: با تایید اعتبار درونی و بیرونی، این نتیجه حاصل آمد که الگوی پیشنهادی می ­تواند در آموزش تفکر طراحی به دانشجویان تکنولوژی آموزشی مناسب بوده و محیطی امن و منعطف را برای یادگیری تفکر طراحی ایجاد نماید. همچنین می تواند به تقویت شایستگی ­های طراحی آموزشی در حوزه ­های بنیان ­های حرفه ای، برنامه ریزی و تجزیه وتحلیل، و تدوین، سنجش و ارزیابی آموزش و بهبود طراحی آموزشی منجر شود. با این وجود، چالش هایی در اجرا و الزاماتی برای موفقیت ­آمیز بودن آموزش تفکر طراحی وجود دارد که لازم است مورد توجه قرار گیرد. این الگو می تواند برای بهبود عملکرد طراحی آموزشی در مراکزی که با تربیت و به کارگیری طراحان آموزشی در ارتباط هستند مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

تفکر طراحی ، طراحی آموزشی ، الگوی آموزش ، شایستگی های طراحی آموزشی ، دانشجویان تکنولوژی آموزشی