نشانه شناسی فرهنگی کشف المحجوب؛ بررسی فرایندهای معناورزی و الگوهای معنا ساز

در نسل سوم نشانه­شناسی، توجه خاصی به نظام­های معناورزی، تولید ­و­ انتقال معنا­ شده و با رویکردهای مختلف، سازوکارهای معناپردازی مورد مطالعه قرار گرفته است. یکی از این رویکردها، نشانه­شناسی فرهنگی است که با تمرکز بر نشانه های یک فرهنگ، فرایندهای فرهنگی معناساز را بررسی ­می­کند. در ­این پژوهش با معرفی ابرالگوی معناساز «فرهنگ طبیعت »، سازوکار تولید معنا در متن عرفانی کشف المحجوب، به روش توصیفی تحلیلی در چهارچوب دیدگاه نشانه شناسی فرهنگی تبیین می­­شود. نتایج حاکی از آن است که بنیان مطالب کشف­المحجوب بر مدار ابرالگوی معناساز «فرهنگ طبیعت» و از عمق معتقدات ایدئولوژیکی و فرهنگی هجویری نشات گرفته است. وی برای این کار از سه زیر الگوی «فرهنگ/ پادفرهنگ»، طرح «کوسموس» یا نظمی­عرفانی در برابر غیاب یا نفی آن و «خود / دیگری» بهره برده است. به­منظور تثبیت­ و­ هویت سازی، الگوی «فرهنگ/ پادفرهنگ» برای جناح بندی و ارزش گذاری دال­های حوزه فرهنگ عرفانی و انباشت پدیدارهایی در قالب پادفرهنگ به کار­برده ­می­شود. چینش پرشمار دوگان­های نظم­مندی  بی­نظمی نیز در این متن، حکایت از غالبیت و ارجمندی نشانه­های حوزه عرفان داشته و حیطه مقابل را فضایی غیر­اصیل و مغلوب نشان ­می­دهد. همچنین از طریق ضبط کنش­های مشایخ صوفیه در جایگاه آرمانی ترین «خود» و با برساخت بیشترین میزان دشمنی با نفس­انسانی و شرح دقایق شناخت و مواجهه با آن، دورترین ­دیگری در پرتو الگوی «خود/ دیگری» ساماندهی­­ می­شود.

کلیدواژه ها:

کشف المحجوب ، نشانه شناسی فرهنگی ، الگوی فرهنگ/ پادفرهنگ ، الگوی نظم/ آشوب ، خود/ دیگری