تحلیل علل و عوامل ضعف نظریه پردازی بومی در علوم انسانی ایران (مطالعه ای داده بنیاد در بین اساتید علوم انسانی)

امروزه ضعف نظریه­پردازی صحیح و معضل روش­شناختی نظریه­پردازی در علوم انسانی، از مشکلات این علوم در کشور است. به این اعتبار، هدف این پژوهش تحلیل علل و عوامل ضعف­نظریه­پردازی بومی در علوم انسانی ایران است. رویکرد تحقیق «کیفی» و جامعه مورد مطالعه، اساتید علوم انسانی ایران بودند که با شیوه نمونه­گیری «هدفمند و نظری» با ۱۵ نفر «مصاحبه عمیق فردی» انجام گرفت. معیار توقف مصاحبه­ها «اشباع نظری» بود. بعد از کدگذاری داده­ها، ۲۴۵ کد باز و ۱۷ مقوله اصلی احصاء شد. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد «پدیده محوری» در ضعف نظریه­پردازی «پایه­گذاری نظام علمی نامولد» است. شرایط علی شکل­گیری این پدیده محوری «نهادینه­سازی موقعیت ­فرودستی آموزشی، سیاست­گذاری­های بخشی، موضوعیت­نیافتن نظریه­پردازی در بین محققان، تئوریزه­نشدن علوم اسلامی و دینی و خودپنداره ضعیف» می­باشند. شرایط زمینه­ای رشد پدیده محوری «نظام آموزشی کمی­گرا/پژوهش­محور، ضعف نیازمحوری در پژوهش­های علمی، رشدنیافتگی قطب­بندی­های علمی و بسترهای تاریخی تفکرزدا» هستند. شرایط مداخله­گر «تلقی مقطعی و تجویزی از نظریه­پردازی، ارتباط ناموزون بین حوزه و دانشگاه و ارزش­گذاری نادرست علوم انسانی و ضعیف تاریخمندی در علوم انسانی» هستند که با راهبردهای همچون «نپذیرفتن ساحت بومی و غیربومی علم، زمان­بربودن نظریه­پردازی و رحجان حرفه­ای­شدن بروکراتیک بر مردم­مداری» همراه بوده که در نهایت منجر به پیامدهای همچون «شکاف بین دانش فنی و دانش اجتماعی، تعمیق وابستگی/مصرف­گرایی علمی و به حاشیه­رفتن مرجعیت علمی» در نظام آموزشی مستقر شده­اند. نتایج این مطالعه نشان می­دهد که به منظور غلبه بر ضعف نظریه­پردازی باید در گام اول ارزش­های علم درون­زا و بومی را در بین صاحب­نظران و محققان علوم انسانی نهادینه­سازی کرد تا شرایط برای گذار از موقعیت فرودستی فراهم شود. در گام دوم باید ایده­محوری و مسئله­محوری بوم­محور را جایگزین کنکاش­های کمیت­گرا و نامولد کرد تا بتوان با پیوند بین آموزش و پژوهش به فهم نظری متقنی پیرامون جامعه ایرانی دست یافت.

کلیدواژه ها:

نظریه پردازی بومی ، علوم انسانی ، نهادینه سازی فرودستی آموزشی ، وابستگی/مصرف گرایی ، به حاشیه رفتن مرجعیت علمی