تحلیل بینانشانه ای نگاره های مثنوی همای و همایون خواجوی کرمانی

هدف پژوهش حاضر، مطالعه بینامتنی بینانشانه ای نگارگری های مثنوی همای و همایون خواجوی کرمانی برمبنای نظریه ژولیاکریستوا، رولان بارت و دیگر اعضای حلقه تل کل است. بینامتنیت به ارتباط و پیوند یک متن با متن های غیرخود می پردازد. این ارتباط گاهی بین دو نظام متفاوت نشانه ای چون شعر و نگارگری روی می دهد که به آن بینامتنیت بینانشانه ای گویند. در ساختار فرهنگی ایران، همواره میان هنر و ادبیات ارتباط و پیوندی ناگسستنی وجود داشته و بر یکدیگر تاثیر گذاشته اند. این تاثیرپذیری اغلب در آثار نگارگری مشهود است و نمونه آن را می توان در بسیاری از آثار برجسته ادبی یافت که در طی ادوار مختلف مصور گشته اند. در این بین برخی آثار چون سه مثنوی خواجوی کرمانی، به عنوان شاهکار مکتب جلایری کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این اثر به سفارش سلطان احمد جلایری در قرن هشتم به دست استاد جنید سلطانی مصور شده و به خط میرعلی بن الیاس تبریزی کتابت شده است. در این پژوهش نگاه ویژه به مثنوی عاشقانه همای و همایون است و با استفاده از چارچوب نظری بینامتنی بینانشانه ای به مطالعه تطبیقی نگاره های جنید در این مثنوی با متن اشعار دیوان خواجوی کرمانی پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد که مضامین ادبی (نظام نوشتاری) در پیوند با نگاره ها (نظام تصویری) بوده و جنید در نقش کردن آن ها از اشعار خواجو تاثیر گرفته و معنای داستان در حس و حال نگاره به خوبی به تصویر کشیده شده است. با این وجود در برخی مواقع تاثیر آداب و سنن دوران زندگی نقاش و پرداخت به جزئیات دقیق در این نگاره ها نمایان می گردد.

کلیدواژه ها:

خواجوی کرمانی ، همای و همایون ، بینانشانه ای ، نگارگری ، شعر