شورا و دموکراسی در اندیشه اسلامی معاصر

بنابر آنچه گفته آمد، سخن گفتن از موضع واحدی درباره مساله دموکراسی که بین همه حرکتهای سیاسی اسلامی معاصر مشترک باشد، بسیار دشوار است. مواضع، بسیار متعدد است و گاه به حد تناقض و تضاد میرسد؛ زیرا گفتمان دموکراسی و تکثر و حقوق بشر به تازگی در عرصه فکری عربی / اسلامی، راه یافته است. واکنشهای مثبتی را میبینم که با تحولات و تغییرات سریع در جهان تعامل برقرار میکند و به جهانی شدن نزدیک میشود. این تحولات، وجه دیگری هم دارد و آن، افزایش انتظارات و توقعات است و در پی آن، جنبشهای اسلامی سیاسی خود را به عنوان فرشته نجات مطرح نموده و هیچگاه در موضع رد و انکار قرار نمیگیرند. نظریه پردازان اسلامی در هر وضعیتی که هستند، با مقایسه نظریات خویش با وضع موجود از برتری الگوی اسلام سخن میگویند. مثلا محمد غزالی میگوید؛ لطیفترین دستاوردهای غرب در تمدن انسانی یا روش حکومتیاش، از آنچه که خلافت راشده در بیش از ۱۴ قرن پیش تحقق بخشیدهاند، فراتر و برتر نیست.