حکومت و انواع آن در اندیشه سیاسی شیخ طوسی

ابوجعفر محمد ابن حسن ابن علی ابن حسن الطوسی، معروف به شیخ طوسی، در سال ۳۸۵ ه. ق (چهار سال بعد از وفات شیخ صدوق) در طوس چشم به جهان گشود. وی دوران نوجوانی و اوان جوانی خود را در طریق کسب علوم دینی در نزد اساتید حوزههای علمیه آن روز خراسان گذارند و در ۴۰۸ ه. ق به دلیل شهرت علمی حوزه بغداد و حضور شیخ مفید در آن دیار و سیطره حکومت شیعی آل بویه بر بغداد و همچنین فشار و اختناقی که سلطان محمود غزنوی بر غیر معتقدان به مذهب دولتی وارد میآورد، تصمیم به مهاجرت به بغداد گرفت. شیخ طوسی در ابتدای ورود به بغداد، در مجلس درس شیخ مفید حاضر گردیده و به مدت پنج سال در مکتب این فقیه و متکلم بزرگ شیعی به کسب علم و دانش پرداخته و مورد توجه وی قرار گرفت. با وفات شیخ مفید در ۴۱۳ ه.ق به مدت ۲۳ سال در نزد سید مرتضی به شاگردی پرداخت و سید مرتضی، شیخ را به دلیل ویژگیهای علمی و معنوی، از دیگران ارج بیشتری مینهاد. بعد از در گذشت سید مرتضی (۴۳۶ ه.ق) شیخ طوسی به زعامت و مرجعیت شیعه رسید و به دلیل تبحرش در مناظرات کلامی و تالیفات ارزشمندش به شیخ الطائفه معروف گردید؛ به گونهای که خلیفه عباسی، القائم بامر الله، با همکاری امرای آل بویه، کرسی تدریس کلام در مرکز خلافت را به وی واگذار نمود. اما به دلیل درگیریها و منازعاتی که متعصبین از اهل سنت با برخی از شیعیان بغداد داشتند و با اوجگیری این حوادث در اوایل ورود طغرل سلجوقی به بغداد و سقوط دولت مستعجل آل بویه در سال ۴۴۸ ه.ق که منجر به هجوم متعصبین به خانه و کتابخانه شیخ و سوختن کتابها و کرسی تدریس کلام وی گردید، شیخ الطائفه وادار به مهاجرت ثانوی به نجف شد. و سرانجام حوزه نجف نیز در سال ۴۶۰ ه.ق با فوت وی، از دانش وی محروم گردید. شیخ طوسی دارای آثار و کتب فراوانی در زمینههای فقه و اصول، حدیث، تفسیر و کلام و رجال و غیره میباشد که کتاب تهذیب الاحکام و استبصار در حدیث، از چهار کتاب معتبر روایی شیعه میباشد و در علم کلام، دارای آثار معروفی چون تلخیص الشافی و تمهیدالاصول و رسائل العشر بوده و کتابهای فقهی مبسوط و الخلاف و النهایه و تفسیر تبیان نیز از این متکلم و فقیه بزرگ جهان تشیع میباشد.