نسبیت معنایی در کاربرد قرآنی ام الکتاب

اصطلاح «ام الکتاب» سه بار در آیات قرآن به کار رفته است. نظرهای گوناگونی در این باره بیان شده است که باید گفت اتفاق نظر چشمگیری در میان آنها دیده نمی شود. برخی آن را در هر سه آیه یکی انگاشته و منطبق بر لوح محفوظ تلقی کرده اند. عده ای دیگر نیز تفاوت هایی میان سه کاربرد قائل شده اند. به نظر می رسد که هر آیه را در عین عنایت به دیگر آیات - به ویژه دو کاربرد دیگر - نباید از نظر معنایی با هم خلط نمود و باید هریک را در جای خود بررسی کرد. با تامل در سیاق این آیات می توان بدین نتیجه رسید که این اصطلاح در مواضع مختلف به مدلول خاصی دلالت دارد که جدا از دلالت آن در موضع دیگر است. از این روی می توان گفت که عبارت ام الکتاب در آیات قرآن از معنای نسبی برخوردار است و معانی متعددی را حسب جایگاه خود برمی تابد؛ به طوری که در آیه ای به بخشی از کتاب نازل شده بر پیامبر اسلام (ص)، در آیه ی دیگری به منشا امور تشریعی و در آیه ای دیگر به مرجع اموری تکوینی دلالت دارد. وجه مشترک این اصطلاح در این است که در هر سه مورد اتصال آن به منبع الهی و وحی کاملا روشن است.

کلیدواژه ها:

ام الکتاب ، کتاب تشریعی ، کتاب تکوینی ، معنای نسبی ، مصطلحات قرآنی