بررسی کارکرد رفتارها و ارتباطات غیرکلامی در شازده احتجاب (تاملی بر یکی از شگردهای داستان پردازی هوشنگ گلشیری)

چکیده: هوشنگ گلشیری یکی از بزرگ­ترین و تاثیرگذارترین داستان­نویسان معاصر ایران است. شازده احتجاب، جزو مهم­ترین آثار او و از نمونه­های شاخص داستان­نویسی مدرن است که با محوریت شیوه تک­گویی درونی و جریان سیال ذهن نوشته شده است. گلشیری برای تحقق این تکنیک و پیشبرد طرح داستان، از عناصر متنوع ارتباط و رفتار غیرکلامی در سطحی گسترده و به صورتی بارز و تعیین­کننده استفاده کرده است. بر این اساس، بررسی کارکرد رفتارها و ارتباطات غیرکلامی در شازده احتجاب، موضوع این مقاله است. این پژوهش برآن است، با دیدگاه میان­رشته­ای (ادبیات داستانی، نشانه­شناسی و روان­شناسی)، نمودهای گوناگون ارتباط غیرکلامی و دلایل آنها را در داستان مذکور مورد تحلیل قرار دهد و بررسی کند که گلشیری تا چه اندازه و با چه کیفیتی به نقش این عناصر در پیشبرد داستان توجه کرده است. رفتارهای غیرکلامی، به صورت­های مختلفی با عناصر داستان مرتبط هستند؛ مثلا ارتباطات آوایی در ایجاد لحن، مصنوعات و محیط در صحنه­پردازی و اشارات در شخصیت­پردازی و شکل­گیری تعلیق نقش دارند. در شازده احتجاب، عناصر محیطی و مصنوعات بیش از سایر مقوله­ها بسامد دارند و رفتارهای چهره، حرکات اندام و پیرازبان­ها نیز در جایگاه­های بعدی قرار می­گیرند. رفتارهای مذکور، بخصوص در شخصیت­پردازی، فضاسازی و پردازش صحنه­های داستان، نقش محوری دارند.

کلیدواژه ها:

کلید واژه­ها: رفتار (ارتباط) غیرکلامی ، ادبیات داستانی ، نشانه­شناسی ، هوشنگ گلشیری ، شازده احتجاب