نیاپرستی اشکانیان؛ خاستگاه و ماهیت دینی و سیاسی آن

یکی از مسائلی که درباره اثرپذیری پادشاهی اشکانی از فرهنگ یونانی‎‍مآبی مطرح می‎‍شود، رسم پرستش پادشاه است. بیشتر محققان این فرض را مسلم دانسته‎‍اند که اشکانیان در این زمینه از رسوم پادشاهی سلوکی پیروی کرده و به پیروی از آنان بنیان گذار این سلسله را به مقام الوهیت رسانده‎‍اند. اطلاعات موجود در این باره علاوه بر چند گزارش تاریخی، برخی مدارک باستان شناسی و سکه‎‍شناختی را هم شامل می‎‍شود. آیا اشکانیان به تقلید از فرهنگ یونانی‎‍مآبی، نیاکان خود را پرستش کردند؟ مقاله پیش رو با تاکید بر سنت‎‍های ایرانی، فرض موجود را بازنگری می کند. بی‎‍شک اشکانیان برای تحکیم فرمانروایی خود و برای کسب مشروعیت در روزگاری که پادشاهی، نهادی الهی تلقی می‎‍شد، از القاب پرطمطراق پادشاهان یونانی‎‍مآب بر سکه‎‍ها تقلید کرده‎‍اند. آنها مسلما در این راستا از سنن هنری هلنیستی نیز بهره گرفته‎‍اند؛ اما برخلاف پادشاهان سلوکی و بطلمیوسی، هیچ مدرکی وجود ندارد که مشخصا کیش پرستش پادشاهان زنده را در این دوره تایید کند. نتایج حاصل از این پژوهش نیز که با شیوه توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد و مدارک ایرانی، یعنی متون زردشتی و سفال‎‍نبشته‎‍های نسا انجام شده است، نشان می‎‍دهد گزاره الوهیت ارشک در منابع و بناهای یادمانی نسای کهنه، به وجود رسم تقدیس و بزرگداشت نیاکان شاهی اشاره دارد که خاستگاه اصلی آن نه یونانی‎‍مآبی، بلکه باورهای کهن و اصیل ایرانی/زردشتی در پرستش فروهرها بوده است.

کلیدواژه ها:

اشکانیان ، کیش پرستش پادشاه ، نیاپرستی ، یونانی‎‍مآبی ، فروهرها