تجربه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در تدوین نقشه راه بین المللی سازی آموزش علوم پزشکی کشور

نهادی پویا و متغیر بوده است(۱). دو مورد از عوامل ایجاد تحول در نظام های آموزش عالی، جهانی شدن و بین المللی شدن است(۱). جهانی شدن یعنی به جریان افتادن تکنولوژی، اقتصاد، دانش، مردم، ارزش ها و ایده ها بر فراز مرزها و هر کشوری را به گونه ای صرف ‍نظر از تاریخ، سنن، فرهنگ و انتظارات تحت تاثیر قرار می دهد(۲). همه دانشگاه ها تحت تاثیر جهانی شدن هستند و جهانی شدن در تمام سطوح و ابعاد آموزش عالی تاثیرات عمیقی به جای گذاشته است(۳تا۵). به باور متخصصان، امروزه بین رسالت آموزش عالی و اثرات پدیده اجتناب ناپذیر جهانی شدن تنشی ایجاد شده است. دانشگاه ها از طرفی، موسساتی محلی و ملی هستند و انتظار می رود همواره متوجه نیازهای بومی و ملی باشند. از طرف دیگر، رقابت، چالش ها و فرصت های ناشی از جهانی شدن باعث شده تا دانشگاه ها با نگاهی فراتر، سطح و عمق نظر و عمل خویش را گسترش دهند(۶). برخی معتقدند راه حل رفع این تنش جهانی - محلی، بین المللی سازی آموزش عالی است(۶). در حقیقت بین المللی سازی آموزش عالی به عنوان پاسخی ممکن به جهانی سازی است(۷) و بین المللی سازی فرایندی است که دولت ها می توانند بیش تر از جهانی سازی آن را هدایت کنند(۷). بین المللی شدن و جهانی شدن یکی نیستند. جهانی شدن را می توان عامل شتاب دهنده و کاتالیزور تصور کرد، در حالی که بین المللی شدن گونه ای پاسخ است، اما پاسخی است فعال و هوشمندانه(۸). بین المللی شدن اشاره به روابط میان دولت ها و ملت ها دارد، به گونه ای که شناخت و احترام به تفاوت ها و سنت ها را تشویق می کند(۱) اما پدیده جهانی شدن تمایل و رغبتی به احترام به تفاوت ها و مرزها ندارد و مبانی بسیاری از دولت ها را تحلیل برده و همگنی و یکسان سازی را دنبال می کند(۱و۹). در سال های اخیر بین المللی شدن یکی از مباحث مهم محافل دانشگاهی بوده است(۱) و تعاریف متفاوتی از بین المللی سازی ارائه شده است. بین المللی سازی از عناصر متعددی تشکیل شده است. بین الملل سازی با توجه به جابجایی افراد، وابستگی سازمانی و عقاید بین ملت ها، اثرات مهمی روی تکامل زیربنایی کشورها و سیستم آموزش عالی به طور ویژه از دهه ۱۹۷۰ داشته است(۱۰) و دلایل متعددی برای حرکت به سوی بین المللی سازی برنامه آموزشی ذکر شده است که می توان به موارد زیر اشاره کرد: رشد و توسعه منابع انسانی، انعقاد پیمان های راهبردی، تولید درآمد و تجارت اقتصادی، ساخت ملت و سازمان، رشد و توسعه فرهنگی اجتماعی و فهم متقابل، بهبود کیفیت، ایجاد روابط راهبردی، تولید پژوهش و دانش، تحقق نیازهای ملل و جهان. به طور کلی می توان گفت که دلایل سیاسی، دلایل اقتصادی، دلایل اجتماعی فرهنگی و دلایل علمی لزوم حرکت به سمت بین المللی سازی برنامه های آموزشی را پیشنهاد می کند(۸و۱۱و۱۲). همکاری بین المللی در علوم در سال های اخیر رشد پیدا کرده است(۱۳تا۱۶) به طوری که به عنوان نمونه مطالعات نشان می دهد سهم کره جنوبی، چین و ژاپن از همکاری در نوشتن مقالات بین المللی افزایش پیدا کرده است(۱۴و۱۷و۱۸). چین بزرگ ترین همکار آمریکا در نوشتن مقاله است(۱۴). از سال ۱۹۸۱ تا سال ۱۹۹۳ در برزیل شمار مقالاتISI که به صورت فردی چاپ شده است ثابت مانده است، اما مقالاتی که به صورت همکاری بین المللی چاپ شده است ۲۵۰ درصد افزایش یافته است(۸). همکاری بین المللی در ۳۰ درصد از مقالات کشور برزیل به چشم می خورد و این کشور به طور آهسته همکاری بین المللی را افزایش می دهد(۱۹). هند در سال ۱۹۹۰ با ۷۰ کشور و در سال ۱۹۹۴ با ۹۳ کشور انتشار مشارکتی داشت(۱۳). با توجه به بررسی آمار سیستم رتبه بندی سیماگو (SCIMago) در سال ۲۰۱۴در آمریکا ۵۹/۱۷ درصد، در چین ۵۹/۱۷ درصد، انگلستان ۵۷/۵۰ درصد، آلمان ۷۹/۴۷ درصد، ژاپن ۲۲/۲۶درصد و در ایران ۰۲/۲۱ درصد از پژوهش های انجام شده به صورت همکاری بین المللی بوده است(۲۰تا۲۵). ذکر این نکته لازم است که همکاری بین المللی فقط نوشتن مقاله نیست. نتایج این همکاری ممکن است مواردی دیگر را نیز شامل شود(۲۶). آموزش عالی در دهه های گذشته بیش تر به سمت بین المللی سازی پیش رفته است و تمایلات نیز بدین سمت گرایش پیدا کرده است به عنوان مثال دانشجویان، اغلب تحصیل در کشورهای دیگر را انتخاب می کنند، در برنامه های آموزشی خارجی ثبت نام می کنند، در موسسات خارجی داخل کشور ثبت نام می کنند و از اینترنت برای حضور در دوره های آموزشی دانشگاه های کشورهای دیگر استفاده می کنند(۲۷). به عنوان دلیلی بر این بیانات به این مثال می توان اشاره کرد که در سال۲۰۱۲، ۲۴۰۰۰ دانشجوی چینی در دانشگاه های آلمان بودند و ۴۰۰۰ آلمانی در این سال در چین بودند(۲۸). همچنین توجه به این آمار نیز خالی از لطف نیست که در بین سال های ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۷،۵/۴۶ درصد از اعضای هیات علمی دارای مدرک دکتری تخصصی در امارات، هیات علمی های مصری بودند و هیات علمی های عراقی در رده دوم با ۵/۱۵درصد قرار داشتند(۱۰). همچنین تا اواسط قرن بیستم شاگردان اماراتی که توانایی اقتصادی داشتند برای تحصیل به کشورهای بحرین، کویت و قطر و دانشجویان برتر نیز با بورسیه به قاهره، بیروت، دمشق و بغداد فرستاده می شدند(۱۰). همچنین کشورهایی زیادی در امارات متحده شعبه بین الملل دارند که از جمله آنها می توان ایالات متحده آمریکا، کانادا، فرانسه، و استرالیا را نام برد(۱۰). طبق سند آمایش سرزمینی کشور ایران باید تا سال ۱۴۰۴ سه دانشگاه علوم پزشکی بین المللی داشته باشد و معیارهایی برای دانشگاه علوم پزشکی با عملکرد بین المللی تدارک دیده شده است؛ یکی از این معیارها کسب رتبه بهتر از ۵۰۰ در رتبه بندی سیماگو (SCIMago) یا شانگهای (Shanghai Jiaotong) یا تایمز (QSTimes) است(۲۹). با بررسی رتبه بندی که در سال ۲۰۱۵ ارائه شده است در سیستم رتبه بندی شانگهای هیچ کدام از دانشگاه های علوم پزشکی کشور دارای رتبه بالاتر از ۵۰۰ نیستند(۳۰). با بررسی سیستم رتبه بندی سیماگو در سال ۲۰۱۴ از لحاظ نوآوری هیچ کدام از دانشگاه های علوم پزشکی کشور رتبه بالاتر از ۵۰۰ نداشتند(۳۱) اما از لحاظ قابلیت رویت وب دانشگاه علوم پزشکی تهران رتبه ۳۳۸ را در اختیار داشت(۳۲). در رتبه بندی تایمز نیز در سال ۲۰۱۵-۲۰۱۶ هیچ کدام از دانشگاه های علوم پزشکی کشور رتبه بالاتر از ۵۰۰ نداشتند(۳۳). همچنین نتایج مطالعات انجام شده دیگر در کشور حاکی از آن است که از لحاظ بین المللی سازی وضعیت کشور مناسب نیست و بازنگری و بهسازی آموزش عالی بین المللی باید بیش از پیش در دستور کار برنامه ریزان درسی کشور قرار گیرد(۳۴). به هر حال، ضرورت های عصر جدید ایجاب می کند توجه ویژه ای نسبت به رویکردهای بین المللی سازی صورت گیرد. برنامه های آموزشی آموزش عالی کشور باید بتواند در کنار حفظ باورها، ارزش ها، سنت ها، اعتقادات دینی و توجه به دیرینه باستانی و اسلامی، توسعه علمی، پژوهشی و مهندسی دانش، بینش، باورها و فرهنگ جامعه را در سطح بین المللی فراهم سازد(۱).  در کشورهای مختلف دولت ها برای ارتقاء برنامه های علمی بین المللی ابتکاراتی را انجام دادند و هزینه هایی را برای تشویق تبادلات فراهم کرده اند(۳۵). در این زمینه در ایران تصمیمات و سیاست های راهبردی آموزش عالی کشور از مدت ها قبل متوجه این مساله بوده است و به این رویکرد توجه داشته است. برای مثال، در سند چشم انداز بیست ساله بیان شده است: «ایران کشوری است توسعه یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین الملل، برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی، دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تاکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه»(۳۶). در این زمینه در طرح تحول سلامت در حوزه آموزش علوم پزشکی که توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به اجرا در آمده است یکی از بسته ها به بحث بین المللی شدن دانشگاه ها می پردازد(۳۷). این بسته دارای چهار محور است که یکی از این محورها تدوین و اجرایی سازی نقشه راه شبکه تبادلات علمی و برنامه های آموزشی دانشگاه های علوم پزشکی ایران با دانشگاه های معتبر جهان است. این محور به صورت ماموریت ویژه به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان واگذار گردید. بنابراین با توجه به ضرورت بحث بین المللی شدن دانشگاه ها و با توجه به اسناد بالا دستی موجود، و ماموریت واگذارشده از طرف وزارت بهداشت به این دانشگاه، تهیه نقشه راه بین المللی سازی آموزش علوم پزشکی در دستور کار این دانشگاه قرار گرفت.

کلیدواژه ها:

Road map ، بین المللی سازی ، تدوین نقشه