مقایسه و بررسی نوسازی ایران و ترکیه در دوران رضا شاه و آتاترک از دیدگاه مورخانترک و مورخان ایرانی

سده ی بیستم شاهد پیدایش دولت های شبه مدرن در دو کشور ایران و ترکیه بود. مصطفی کمال آتاتورک پس از انحلال امپراطوریعثمانی، اقدامات وسیعی را در زمینه ی نوسازی توام با دین زدایی آغاز کرد. در ایران نیز رضاخان میرپنج پس از انقراض قاجاریه، راهنوسازی را در غربی سازی یافت. تاریخ روابط خارجی میان دو کشور و به خصوص سفر تاریخی رضاشاه به ترکیه نیز پیوند نظریرویکرد دو زمامدار را عمیق تر ساخت و رضاشاه در پیگیری سیاست غربی سازی و به ویژه کشف حجاب مصمم تر شدام. علیرغمشباهت رویکرد نظری، مقایسه ی اقدامات غربی سازی رضاشاه و آتاتورک نشان می دهد که تفاوت بسیار زیادی در شدت و تنوع ایناقدامات وجود دارد. حذف سلسله مراتب مذهبی، انحلال مدارس دینی و دادگاه های شرع، تعطیل خانقاه ها، منع به کارگیری علایممذهبی، تدوین قانون مدنی اروپایی و ضداسلام، تغییر الفباء، الزام به قرایت نماز، قرآن و اذان به ترکی و تغییر تعطیلی از جمعه بهیکشنبه از جمله اقداماتی بود که توسط آتاتورک صورت پذیرفت، ولی در ایران انجام نشد. همچنین نوع مقاومت در برابر غربی سازیمتفاوت بود. بسیج اجتماعی فراگیری در ترکیه صورت نپذیرفت و مقاومت ها مقطعی و منطقه ای بود. پرسش این نوشتارآن استکه کدامین علل یا عوامل، سبب ساز تفاوت دستاوردهای رضاشاه وآتاتورک علیرغم شباهت رویکرد نظری بوده اند. مهم ترین مولفهای که می تواند این تفاوت ها (تفاوت در شدت غربی سازی و نوع مقاومت) را توصیف کند مذهب و سازمان روحانیت است. علاوه براین، فقدان سنت اندیش های عریق در ترکیه،همجواری ترکیه با غرب، وجود دیوان سالاری قوی به جا مانده از امپراطوری عثمانی وتهدید مرزهای ترکیه توسط یونانی ها از دیگر عوامل موثر به شمار می آید. در این پژوهش از رویکرد تحلیل تاریخی و روش تحقیقمقایسه ای استفاده شده است

کلیدواژه ها:

رضا شاه ، نوسازی ، آتاتورک ، ترکیه