گذری بر جایگاه آمایش سرزمین و نقش آن در توسعه پایدار شهری

این مقاله به روش توصیفی و کتابخانه ای، و با استفاده از مطالب کتب، مقالات و مجلات تهیه شده است و نشان می دهد علیرغم ارایه مطالب مختلف، تا رسیدن به توسعه ی پایدار شهری در کشور، فاصله داریم. در دوران معاصر، افزایش روزافزون جمعیت و گسترش فیزیکی ناموزون شهرها، پیچیدگی و ابعاد مختلف و تاثیرگذار شهرها، کاربری های بدون برنامه، پایین آمدن کیفیت زندگی، مهاجرت نیروی کار کشاورزی از روستاها به شهرها و تخریب بیش از حد محیط زیست و موضوع حفاظت از آن، مهم ترین دلایل چاره اندیشی اندیشمندان، مدیران و برنامه ریزان در جهت کنترل توسعه ی بی برنامه و افسارگسیخته ی شهرهای امروزی و ایجاد توسعه ی پایدار شهرهاست. توسعه پایدار شهری، به عنوان بخشی از توسعه ی پایدار و گونه ای از توسعه ی شهری، بر پایه استفاده ی معقول و منطقی از منابع طبیعی موجود استوار است که می تواند بدون تخریب منابع، استمرار داشته باشد. افزایش روزافزون جمعیت شهرنشین و در پی آن رشد بی برنامه ی شهرها، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، که بدون توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و پتانسیل های طبیعی آن شکل گرفته اند، سبب نابرابری در سطح معیشت شهر و روستا و سپس باعث جدایی شهرها و روستاها شده است و در پی آن مشکلاتی از قبیل تمرکز سرمایه به صورت نامتعادل درکشور و به تبع شهرهای بزرگ و سپس تخریب بیش از اندازه ی محیط زیست شده است. از طرفی دیگر، نبود برنامه ریزی مناسب، عدم تعادل در سطوح منطقه ای، ملی و غیره، زمینه را برای جذب بیش از حد مهاجران در شهرهای بزرگ، فراهم نموده است بدون این که زیرساخت ها و تسهیلات و امکانات لازم را برای استقبال از این طیف عظیم جمعیتی، تدارک دیده باشد. رویکرد آمایش سرزمین، زمینه ی تعامل و ارتباط میان سه عنصر مهم انسان، فضا و فعالیت و ارایه چیدمان منطقی فعالیت ها را در عرصه ی سرزمین، فراهم می کند. زیرا هدف آمایش سرزمین، ایجاد توازن در توزیع جمعیت، فعالیت ها، تمرکز زدایی و توزیع منابع و مشاغل در پهنه ی سرزمین است. در نظام برنامه ریزی ایران، آمایش سرزمین و سابقه تهیه و تدوین آن به سال های قبل از انقلاب بر می گردد و این نشان دهنده ی جایگاه و اهمیت آمایش در نظام برنامه ریزی کشور است، اما به دلایلی به طور صد در صد در اجرای برنامه های آمایشی موفق نبوده است. با توجه به توانمندی ها و قابلیت های هر منطقه، و با درنظر گرفتن ویژگی های محیطی آن، و نیز با رعایت چهارچوب اصول آمایش سرزمین، توسعه ی پایدار شهر میسر خواهد بود. آمایش سرزمین، توسعه را همراه با حفظ منابع، مدنظر قرار می دهد و نقش بسیار مهمی برای رسیدن به توسعه ی پایدار و در ادامه توسعه ی پایدار شهری ایفا خواهد کرد. بنابراین به نظر می رسد مهم ترین راه برون رفت از مقوله ی عدم تعادل و توازن، عملی کردن تفکر آمایش سرزمین است. در این مقاله ضمن اشاره کلی به سابقه آمایش سرزمین در جهان و ایران، به صورت گذرا جایگاه آمایش سرزمین در نظام برنامه ریزی کشور، تاثیر و نقش آمایش سرزمین در توسعه ی پایدار شهری با توجه به قابلیت ها و ویژگی های اجتماعی، اقتصادی و محیطی، و ضرورت انجام آن در کشور، مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه ها:

آمایش سرزمین ، آمایش شهری ، برنامه ریزی منطقه ای ، توسعه پایدار ، توسعه پایدار شهری ،