بررسی جامعهشناختی فضا زبا ن گفتگواشعار پروین اعتصامیبا رویکرد مدلهای ارتباطی نظریهی هابرماس

در حوزه ی عمومی ، با در نظر گرفتن نقش ارتباطی زبان، پیوند میان جامعه شناسی و ادبیات، خود را نمایان می سازد. هابرماس - جامعه شناس مطرح معاصر- حوزه ی عمومی ادبی را ، که مربوط به امور فرهنگی میشود، صورت اولیه ی حوزه ی عمومی سیاسی می داند و جامعه شناسی نیز خود را مقید به بررسی هر دو حوزه کرده است . این جامعه شناسی، بر زبان به عنوان یک میانجی برای هماهنگ ساختن کنش و تهیه الگوهای پسین کنش متقابل متمرکز می شود. هابرماس، بین مفهوم عقلانیت و مفاهی م مربوط به کنش ارتباطی ، پیوندی را ترسیم می کند. او معتقد است هر نوع کنش ملازم عقلانیت ویژه ی خود است . این رابطه ناشی از این واقعیت است که برگزیدن مفهومی از کنش ، به طور ضمنی، همراه با قبول پیش فرضهای هستی شناسانه ی خاصی در مورد رابطه های ممکن بین کنشگر و جهان است و این روابطی که به جهان و کنشگر نسبت داده می شود، به نوبه ی خود، چهارچوبی خاص برای عقلانیت ممکن کنش ها می سازد . عقلانیت در نظرگاه هابرماس با سه مفهوم متفاوت مطرح می شود که هر یک را می توان در چهار مدل ارتباطی - گفتمانی وی گنجاند : عقلانیت راهبردی در مدل فرجام گرایانه ؛ عقلانیت زمینه ای در مدل معطوف به هنجار؛ عقلانیت ارتباطی در مدل ارتباطی و مدل شبیه سازانه که در آن عقلانیت در رابطه با صداقت یا دورویی شخص ، در ارتباط با دیگران سنجیده می شود . در این پژوهش ، جستجو به منظور یافتن نوع مدل (های) حاکم بر فضای گفتگو در اشعار پروین اعتصامی – از جمله مناظره ی مست و هشیار بوده و از نکات پرداخت شده در بررسی، می توان به موارد زیر اشاره کرد : در اشعار پروین ، نمی توان با یک مدل مستقل و کامل برای فضای ارتباطی - گفتمانی ، مواجه شد ؛ در حالی که برخی ویژگی های مدل های مختلف ، در آنها قابل مشاهدهاست. در انتهای اغلب این فضاهای ارتباطی - گفتمانی ، غیاب نقطه ی تفاهم و توافق دو طرف گفتگو، ملموس است.

کلیدواژه ها:

پروین اعتصامی ، هابرماس ، مدلهای ارتباطی ، گفتمانی ، عقلانیت ، حوزهی عمومی