مدارک مکتوم: تحلیل هنری تکبرگی از یک قرآن سده ی سوم (موزه متروپلیتن، ش ۷۳.۳۰)

وضع خوشنویسی ایران در سه سده نخست هجری در ایران بسیار مبهم است؛ زیرا علاوه بر نبود اطلاعات در منابع درجه اول، هیچ اثر رق مدار و موثقی از این زمان به جا نمانده است. این امر موجب شده است که برخی از نسخه شناسان مانند فرانسوا دروش، نسخه شناسی فرانسوی، اساسا جستجو در این زمینه را بی فایده بدانند. بااین حال روش ها و دامنه منابع در تاریخ نگاری هنری بسیار گسترده تر از حوزه نسخه شناسی است و این امر دست مورخ هنر را در طرح فرضیات تازه باز و زمینه را برای تدوین وضعیت خوشنویسی در سده های نخست فراهم می کند. در این نوشتار برای نمونه تکبرگی از قرآن ی به قلم کوفی اولیه منسوب به سده ی سوم هجری، محفوظ در موزه متروپلیتن، برای بررسی و تحلیل انتخاب شد، تا نشان دهیم چگونه می توان از مدارک بیرقم و پراکنده کنونی در شناخت وضعیت خوشنویسی سده های نخست ایران استفاده کرد. در فرآیند تحقیق پس از ارزیابی ویژگی های کلی اثر، خط و تذهیب این تکبرگ به روش توصیفی بررسی و یافته ها به روش کیفی تحلیل شد. نتیجه این بررسی نشان داد که اولا این نسخه از نظر ساختار صفحه و سطربندی، در مرحله گذار از شیوه نسخه های افقی با کتابت پیوسته گسسته است و دقیقا چگونگی این مرحله را نشان می دهد. ثانیا خط این نسخه که به سبک D.v.b گرو هبندی فرانسوا دروش کتابت شده به خط تعدادی از سفال ها و نسخه های منسوب به نیشابور شباهت زیادی دارد. همچنین ردی از نقوش و ساختار تذهیب سر سوره و نشان حاشیه آن نیز در آثار منسوب به نیشابور دیده می شود. درنت یجه میتوان سبک خط و تذهیب این تکبرگ را که زمانی متعلق به یک قرآن پوستی سیپاره بوده است به نیشابور منسوب کرد.

کلیدواژه ها:

قرآن ، خوشنویسی ، تذهیب ، کوفی اولیه ، سبک عباسی نخستین ، نیشابور