مقایسه ترکیبات فرار جمعیت هایی از گیاه دارویی Eryngium noeanum Boiss. و Eryngium iranicum Mozaff. در ایران

در این مطالعه اندام هوایی گونه­ Eryngium noeanum Boiss. با نام فارسی ” زول بیابانی“، از چهار رویشگاه مختلف الموت (AL) (استان قزوین)، گردنه آهوان (AH) (سمنان)، رازقان (RZ) (مرکزی) و گردنه بشم (BA) (سمنان) و گونه Eryngium iranicum Mozaff. از اطراف روستای نیک­پی (NP) (زنجان) به ترتیب با ارتفاع ۱۶۰۰، ۱۹۸۰، ۲۴۵۰، ۲۱۵۰ و ۱۴۰۰ متر ازسطح دریا در تیر ماه سال ۱۳۹۷ جمع­آوری گردید. نمونه­های گیاهی خشک شده در سایه، با روش تقطیر با آب توسط کلونجر اسانس گیری شد. آنالیز کیفی و کمی اسانس به ترتیب توسط دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف­سنج جرمی (GC-MS) و دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC-FID) انجام شد. محتوای اسانس به ترتیب، ۰/۳، ۰/۴، ۰/۵۵، ۰/۲ و ۰/۱ درصد (وزنی/وزنی) برای AL، AH، RZ، BA و NP بود. مهمترین ترکیبات نمونه اسانس­ها شامل: آمورفا-۱۱،۴-داین (۱۴/۰، ۱۷/۶، ۹/۰ و ۱۳/۶ درصد)، گاما-سلینن (۲۱/۵، ۴۰/۵، ۲۳/۱ و ۳۵/۷ درصد)، اسپاتولنول (۴/۶، ۰/۷، ۶/۴ و ۵/۵ درصد)، اودیسم-۷(۱۱)-ان-۴-ال (۳/۴، ۰/۵، ۶/۷ و ۴/۴ درصد) و سیس-فالکارینول (۲۰/۳، ۱/۰، ۲۰/۰ و ۱۵/۲ درصد) به ترتیب برای نمونه­های AL، AH، RZ و BA بود. همچنین در نمونه NP مهمترین ترکیبات نمونه اسانس شامل: ان-اکتانال (۱۲/۸ درصد)، میرتنول (۱۲/۵ درصد) و سیس-فالکارینول (۱۳/۵ درصد) بود. عمده ترکیبات موجود در اسانس گونه E. noeanum در جمعیت­های مختلف را سزکوئی­ترپن­ها (حدود ۹۰-۷۰ درصد) و عمده ترکیبات اسانس E. iranicum را ترکیبات غیرترپنی (۵۶ درصد) تشکیل می­دهد. زول بیابانی از دسته گیاهان دارویی مرتعی و بومی ایران، که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. علیرغم ظاهری تیغ دار، دارای پیکره رویشی بزرگ، درصد اسانس قابل قبول و همچنین ترکیبات سزکوئی­ترپنی و پلی استیلنی ارزشمندی است که می­تواند در میان اسانس­های تجاری دنیا قرار بگیرد. همچنین پایه تحقیقات متعدد دیگر در حوزه­های مختلف باشد. مطالعات بیولوژیک بر ترکیبات اسانس این گیاه، می تواند به تعیین معیار کیفیت و استاندارد سازی آن کمک بسیار زیادی کند.

کلیدواژه ها:

اسانس ، زول بیابانی ، سیس-فالکارینول ، گاما-سلینن ، گیاهان مرتعی