بررسی حالات درونی و برونی عاشقان منظومه های عاشقانه فارسی، قبل و بعد از اسلام

منظومه های ادب فارسی بستر رویدادهای تاریخی، سیاسی، فرهنگی و جامعه شناختی است. معشوق در جایگاه جلوه گری و ناز قرار دارد و عاشق در حاشیه خاکستری و در مرتبه نیاز. آنچه در این مجال قابل تامل است این که عاشق در گذر زمان مورد بی توجهی پژوهش گران واقع شده است. در برخی موارد، حالات و ویژگی های عاشقان پیش از اسلام با حالات عاشقان پس از اسلام دارای تفاوت های آشکاری است که این امر تاحدود زیادی ناشی از تغییر گفتمان دینی- فرهنگی پیش از اسلام به دوران اسلامی و تاثیر آن بر ارکان و افراد جامعه و در این جایگاه ویژه، بر حالات و ویژگی های «عاشق» است. بررسی حالات درونی و بیرونی عاشقان، نیازمند رویکردی روشمند است؛ لذا برای بررسیدن موضوع این پژوهش، از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی با تکیه بر منظومه های پیش از اسلام: «زال و رودابه، بیژن و منیژه، ویس و رامین، خسرو و شیرین» و منظومه های پس از اسلام: «رابعه و بکتاش و خورشید و مهپاره» بهره برده ایم. این رویکرد، کنش و واکنش عاشق را در سه سطح: توصیف، تفسیر و تبیین مورد واکاوی قرار می دهد. از یافته های این تحقیق چنین بر می آید که در این منظومه ها آنچه حالات بیرونی و درونی عاشق را رقم می زند، به عوامل و عناصر برون متنی، تقابل گفتمان ها، بافت فکری و فرهنگی، گرایشات دینی و نژادی وابستگی دارد. فرهنگ ایرانی و فرهنگ اسلامی در بافت و ساختار این منظومه ها تنیده شده است و نقش آن در تعیین و جهت دهی به کنش و واکنش های عاشقان در این منظومه ها بسیار پر رنگ است. نوع گفتمان عاشقان در این منظومه ها نیز ریشه در اوضاع سیاسی، فرهنگی، تعصبات نژادی و ایدئولوژیکی دارد.

کلیدواژه ها:

عاشق ، تحلیل گفتمان انتقادی ، ادبیات غنایی ، منظومه های عاشقانه ادب فارسی ، فرهنگ ایرانی ، اسلامی