تبیین وضعیت سلامت کارگران و بهداشت کارخانه ها و تصویب نخستین آیین نامه بهداشت کارگران در ایران عصر پهلوی (۱۳۰۴-۱۳۳۲ش)

وقوع انقلاب صنعتی و ماشینی شدن تولید اگرچه از سختی تولید و فشار بر جسم انسان تا حدی کاست، اما ساعات کار طولانی، بهره­ کشی شدید و خطرات ناشی از کار با ماشین­ های ناایمن اولیه، سلامتی و زندگی کارگران را به شکل روزافزونی مورد تهدید قرار ­داد. این امر به مسئله ­ای مهم در عرصه تولید صنعتی و زندگی اجتماعی تبدیل شد؛ زیرا آسیب و مرگ زودهنگام کارگران، صدمات فراوانی بر نیروی تولید و پیکره اقتصادی جامعه وارد می ­کرد. واکنش ­های طبیعی کارگران و ظهور اندیشه ­های انتقادی و اصلاحی اندیشمندان مختلف، حمایت از طبقه کارگر و توجه به سلامت و بهداشت کارگران را به مطالبه ­ای جدی در جوامع صنعتی اروپا تبدیل کرد. ایجاد صنایع جدید در ایران و پیدایش کارگر صنعتی و همچنین گسترش اندیشه­های چپ، منجر به تسری مسئله فوق به کشورهای غیراروپایی از جمله ایران گردید. یافته­ های تحقیق حاضر که براساس ترکیبی از روش علی و عقلانی و عمدتا بر پایه اسناد و جراید این دوره نوشته شده، نشان می­ دهد که رضاشاه برخلاف سیاست­ های ضد چپ­ گرایانه خویش، تحت فشار مجامع بین­المللی و افزایش کمی شمار کارگران فعال در بخش صنایع ماشینی، برای نخستین­ بار به تصویب «نظام نامه کارخانجات و موسسات صنعتی» در ایران اقدام کرد که در عرصه عمل به اجرا درنیامد. با سقوط وی به دست متفقین و فضای نسبتا باز سیاسی، احزاب چپ­ گرا به خصوص حزب توده موفق شدند دولت را وادار سازند تا با استفاده از بستر و زیرساخت اولیه به وجود آمده در دوره رضاشاه، به تدوین نخستین «آیین­ نامه بهداشت کارگران» در ایران تن در دهد.

کلیدواژه ها:

دوره پهلوی ، طبقه کارگر ، سلامت کارگران ، بهداشت کارخانه ها ، قوانین و آیین نامه ها