جهانی شدن و برنامه ریزی راهبردی گردشگری؛ گامی به سوی توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه؛ رویکرد رشد اقتصادی، اجتماعی، حفاظت واحیاءمحیط زیست

زمینه و هدف: گردشگری به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای توسعه در جهان مطرح است و در حال حاضر، بزرگترین و سریع ترین صنعت در جهانشناخته شده که دارای رشدی پایان ناپذیر و رو به رشد است. گردشگری دارای اشکال مختلف و انواع گوناگونی است که بسته به شرایط محیطی،متفاوت است. گردشگری در محیطی صورت می گیرد که متشکل از انسان و ویژگی های طبیعی است. محیط انسانی متشکل از عوامل و فرایندهایاقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. محیط طبیعی نیز گیاهان، جانوران و زیستگاه های آنها است. از آنجایی که در واقع محیط انسانی و محیططبیعی در هم آمیخته اند و فعالیت انسانی هم بر محیط طبیعی اثر می گذارد و از آن اثر می پذیرد. از این رو دستیابی به گردشگری پایدار یکی از مسائلمهم در مدیریت و برنامه ریزی سرزمین و حفظ منابع طبیعی است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که تاثیر گردشگری بر محیط زیست کشورهایتوسعه یافته مثبت است در حالی که این اثر در کشورهای در حال توسعه بعضا منفی می باشد. با توجه به نتایج دیگراین مطالعه، تراکم جمعیتی، شدتانرژی، جمعیت شهرنشینی و ارزش افزوده بخش صنعت اثر منفی و معنادار، درجه ی باز بودن تجارت و شاخص توسعه انسانی تاثیر مثبت بر عملکردزیست محیطی دارند. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق، توسعه گردشگری توصیه می شود ولی برای توسعه ی گردشگری پایدار، عملکرد زیستمحیطی باید در اولویت قرار گیرد.روش بررسی: این مقاله از نظر ماهیت پژوهشی است که با استفاده از مرور منابع علمی و به کارگیری پایگاه داده های اینترنتی تحلیل منطقی و تطبقی(۵۵ کشور در حال توسعه و ۱۰ کشور شاخص توسعه یافته از ۲۰۰۵ الی ۲۰۲۱) به بررسی موضوع پرداخته است و گردشگری و مفاهیم مرتبط با آنبررسی شده است. امروزه جهان در معرض بزرگترین تغییرات تاریخ بشر قرار گرفته است؛ تغییراتی سریع که فرصت زیادی را برای فرهنگ سازی،هنجاری شدن، هویت یابی و انطباق با شرایط اجتماعی فراهم نمی سازد. تغییرات به قدری سریع است که به قول بوردیو، فرد فرصت تعامل فکری وذهنی را با آنها ندارد. در واقع فرایند جهانی شدن که از آن به فشرده شدن زمان و مکان تعبیر شده می تواند فرهنگ های سنتی را در معرض تهدیدقرار دهد و موجب اشاعه ی ارزش ها و هنجارهای فرهنگ جهانی شود. همین امر سبب تغییرات شگرفی در عرصه های مختلف از جمله در گونه هایجمعی هویت افراد (مخصوصا هویت ملی به عنوان فراگیرترین سطح هویت جمعی) شده است. با تامل در تبیین هایی که در تئوری های مرتبط باجهانی شدن شکل گرفته اند، شاهد چالش ها و فرصت های ایجاد شده ای هستیم که جهانی شدن عرضه می دارد. در این راه، مهم حفظ سطوحمختلف هویت شهروندان در تعامل سازنده با جهان بیرون و استفاده از فرصت های جهانی از جمله فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی است، نه ستیزه جویی وو یا از دست دادن و رها کردن «غربی شدن» مقابله با آن. پیوست کشورهای کمتر توسعه یافته و در حال توسعه به پروسه ی جهانی شدن به معنایهرگونه هویت در اساس و بنیان نیست، بلکه به معنای پذیرش آن همچون پدیده ای بحرانی در مسیر پر نوسان حرکت جهانی و به معنای خروج اززیست تک روانه است. ناگفته پیداست که محیط زیست مهمترین مولفه در بحث گردشگریست. محیط زیست شهری که بستر بسیاری از فعالیت هایبشری است به دو بخش محیط زیست طبیعی و محیط زیست انسانساخت تقسیم می شود از یک طرف صنعت گردشگری فعالیت هایی گسترده با ابعاداقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی را در بر می گیرد و گستردگی این فعالیت ها به اندازه ای استکه توسعه آن بدون برنامه ریزیاصولی و مدیریت صحیح امکان پذیر نیست از طرف دیگر پیش نیاز توسعه صنعت گردشگری توسعه زیرساخت های شهری است که می تواند نقشبسزایی درتوسعه محیط زیست شهری ایفا نماید ایجاد تسهیلات و خدمات عمومی توسعه راه ها و جاده های مناسب با تابلوها و راهنماهای کارا و موثروسایل حمل و نقل درون شهری و برون شهری، امکانات بهداشتی فاضلاب، پیش بینی مربوط به حفاظت و ایمنی شهری سرویس های اتش نشانی وپلیس و غیره جملگی برای توسعه صنعت گردشگری ضروری هستند. در واقع این صنعت شامل فعالیت هایی است که باید بر روی زیرساخت های فنی،شهری- روستایی، و با توجه با ملاحظات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و بهداشتی جهان پسند و امروزین ایجاد گردد. این بدان معناستکه گردشگری باید پایدار باشد. گردشگری پایدار آن نوع از گردشگری است که توسعه پایدار را تسهیل کند. بنابراین معلوم می شود کهتوسعه گردشگری تا چه میزان می تواند در توسعه پایدار محیط زیست شهری تاثیرگذار باشد. یافته ها: انواع گردشگری شامل گردشگری فرهنگی، گردشگری تاریخی، گردشگری هنری، گردشگری مذهبی، گردشگری روستایی، گردشگریطبیعتگردی و اکوتوریسم معرفی و بررسی گردید و خط مشی ها و اصولی جهت دستیابی به گردشگری پایدار، رشد اقتصادی، اجتماعی، حفاظتواحیاء محیط زیست ارائه شد.بحث و نتیجه گیری: در فرآیند شتابان جهانی شدن توسعه گردشگری پایدار زمینه ساز افزایش تعاملات اجتماعی- فرهنگی، تکنولوژیکاست و رشد اقتصادی و ارتقاء ارکان اجتماعی و بهبود محیط زیست را فراهم می آورد. برای دستیابی به توسعه پایدار، برنامه ریزیگردشگری باید به اندازه کافی متمرکز باشد. از اینرو نیاز است تا گردشگری در ابعاد وسیع، یکپارچه و وابسته به منابع فرهنگی وطبیعی صورت گیرد و سیاست های جذب گردشگر از کمیت بسوی کیفیت هدایت شود.

کلیدواژه ها:

گردشگری پایدار ، اثرات گردشگری ، انواع گردشگری ، اکوتوریسم جهانی شدن ، توسعه پایدار ، جهانمحوری ، هزینههای زیست محیطی ، فقرزدایی ، رشداقتصادی ، اجتماعی