تحلیل گفتمانی خشونت و قدرت در نگاره ی رستم وسهراب

یکی از میادین بروز خشونت در شاهنامه مربوط به صحنه هایرزم ، نزاع و کشمکش است. در تصاویر مربوط به این تخاصم، بدن به عنوان بستری برای، اعمال قدرت و خشونت به حساب می آید؛ که در نگاره های مختلف هر دوره، جلوه های مختلفی به خود میگیرد.این جستار، بررسی بازنمایی خشونت در نگاره ی رستم و سهراب، مربوط به شاهنامه ی تهماسبی در عصر صفوی است ؛ که باهدف گفتمان کاوی انتقادی میکوشد با مبنی قراردادن رهیافت »نورمن فرکلاف« به عنوان مدلی نظام مند و تلفیق آن با رهیافت تصویری»ج ولیانرز« و بهره مندی از ایده های نشانه معناشناختی گفتمان، با روش توصیفی _تحلیلی به این پرسش که »زمینه های فکری نگارگران عصر صفوی در نوع بازنمایی خشونت در نگاره نبرد رستم و سهراب چیست و چگونه تجلی یافته؟« پاسخ دهد. نتایج تحقیق بیانگر آن است که بنا برمدل سه بعدی فرکلاف در تحلیل گفتمان در سطح توصیف، ساختار متن به گونه ای است که در جهان نگری خالق اثر، (به عنوان گفتمان پرداز)، بازنمایی فضای عاطفی گفتمان از پس رخداد تنش و تخاصماهمیت دارد و اقدام هنرمند در جهت بازتولید و تثبیت مشروعیت بخشی ایدئولوژی دربار است در بعد تفسیر، شاهنامه ی تهماسبی به عنوان اثری در راستای گرایش دربار به گفتمان ملی گرایی و تمامیت ارضی، به دلیل وجود همزمان گفتمان های تصوف و شیعی و همچنین در امتدادسنت تصویری مکتب هرات و ترکمانبر تحقق عالم مثال و زیبایی طبیعت در تصویرپردازی تاکید دارد؛ بنابراین ازآنجاکه خواست حاکم ونحوه ی ادراک هنرمندان در شکل گیری قراردادهای اثرگذار بر ادراک تصویر مهم است؛در هر دو سطح توصیف و تفسیر،شاهد تاکید بر زیبایی طبیعت و فضایی تلطیف شده و شاعرانه ناشی از گفتمان مسلط عارفانه و تصوف هستیم و متن در این فرایند گفتمانی تولید و مصرف می شود. در سطح تبیین هم دال مرکزی گفتمان یعنی دربار گفتمان پردازی تصویری را جهت داده است تا تصویر در راستای تحکیم گفتمان خودی و به عقب راندن گفتمان غیرخودیباشد و نیز قدرت معطوف به حیات و چهره نرم قدرت در کنار گفتمان صوفیانه و شیعی است که موجب ایجاد گفتمان تصویری عاطفی و شاعرانه و تلطیف خشونت در نگاره ی رستم و سهراب میگردد.

کلیدواژه ها:

گفتمان« ، »خشونت« ، فرکلاف«» ، »شاهنامه ی تهماسبی« ، »رستم« ، »سهراب«