عوامل اجتماعی- اقتصادی موثر در تخریب منابع طبیعی کشور و سهم آنها در تخریب

منابع طبیعی کشور طی قرنها، بستر زیست، تولید و معاش و حضور اقوام کوچنده این سرزمین بوده و به رغم خشکی طبیعی به مدد وجود پستی و بلندی و تنوع اقلیم، امکان استفاده های متنوع و متناسب را برای بهره برداران فراهم کرده است. طی این دوره بهره برداری تا زمانی که استفاده از سرزمین در حد توان اکولوژیک آن بوده، هیچ شکلی از انهدام و تخریب منابع طبیعی مشهود نبوده، اما طی قرن حاضر و بخصوص چند دهه اخیر با افزایش جمعیت و افزایش سطح زندگی، استفاده بی رویه و البته خارج از توان اکوسیستم ها توسعه یافته و تخریب منابع طبیعی در نظر بهره برداران، متولیان و پژوهندگان نمود پیدا کرده است. به دلیل اهمیت مسئله تخریب منابع طبیعی کشور و با هدف دستیابی به عوامل اجتماعی اقتصادی موثر در تخریب منابع طبیعی در این مقاله با استفاده از نتایج تحقیقی میدانی، با تکیه بر۳ محور بررسی اسناد و مدارک، جمع آوری اطلاعات عرصه ای و کار ستادی با استفاده از ابزارهای مشاهده، مصاحبه و تکمیل پرسشنامه در سطح ۱۱ استان کشور نتایج بدست آمده مورد بحث و نتیجه گیری قرار گرفته است.  در استانهای اردبیل، گیلان، همدان، کرمانشاه، تهران، مرکزی، خوزستان، اصفهان، یزد، بوشهر و سیستان و بلوچستان ابتدا با استفاده از روش هانری پابو نواحی و زیرنواحی رویشی مشخص و در هر ناحیه مناطق با حداقل۵۰۰۰ هکتار وسعت به عنوان منطقه نمونه تعیین و اندازه گیری ها و جمع آوری اطلاعات از روستاهای واقع در آنها با استفاده از پرسشنامه روستا و خانوار انجام شد. در هر استان نیز پرسشنامه هایی حاوی سوالهای مرتبط با موضوع از کارشناسان و دست اندرکاران منابع طبیعی تکمیل شد. در مجموع ۵۰۴ پرسشنامه کارشناسان، ۴۸۷ پرسشنامه روستا و ۱۸۴۷ پرسشنامه خانوار بهره بردار تکمیل و اطلاعات آنها استخراج و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در مجموع، ۲۰ عامل موثر در تخریب در۳ گروه دام و دامداری، قطع و برداشت و تغییرکاربری و طرحها دسته بندی شدند.از نظر بهره برداران، گروه عوامل مربوط به دام و دامداری ۲/۴۷%، گروه قطع و برداشت ۹/۱۶% و گروه تغییر کاربری و طرحها ۹/۳۵% در تخریب منابع طبیعی سهم دارند. از نظر کارشناسان، گروه عوامل مربوط به دام و دامداری ۳/۴۳%، گروه قطع و برداشت ۳/۲۴% و گروه تغییرکاربریها و طرحها ۴/۳۲% تخریب منابع طبیعی را بر عهده دارند. از جمع بندی نظرات بهره برداران و کارشناسان نیز مشخص شد که گروه دام و دامداری ۹/۴۵% گروه قطع و برداشت ۶/۲۰ و گروه تغییرکاربریها و طرحها ۵/۳۳% در تخریب منابع طبیعی موثرند.   بدین ترتیب مهمترین عامل در تخریب منابع طبیعی کشور، عوامل مربوط به دام و دامداری شامل افزایش تعداد دام و دامدار، چرای بی رویه (چرای زودرس، چرای طولانی و چرای شدید یا خارج از ظرفیت) و تضادهای بین استفاده کنندگان از مراتع می باشد. در این بررسی تعیین سهم عوامل تخریب به تفکیک نواحی رویشی نیز نتایج قابل اتکایی برای برنامه ریزان منابع طبیعی بدست آورد.

کلیدواژه ها:

چرای بی رویه ، دام و دامداری ، مسایل اجتماعی- اقتصادی