ریشه یابی منشا مبانی بنیادین آیین یارسان در فرق اسلامی

اهل حق (آیین یارسان) یک جریان فکری مذهبی درون دینی اسلامی است که پیشینیه زیادی دارد. تاریخ شکل گیری و مبانی اعتقادی و ریشه باورهای آن به سبب پیچیدگی و بیان تمثیلی و نمادین و رمزواره بودن ادبیات آیینی اش، در هاله ای از ابهام فرورفته است؛ ازاین رو پژوهشگران درباره پیدایش تاریخی و ریشه مبانی و باورهای اهل حق، آرا و نظرات متفاوت و متناقضی اظهار داشته اند و عالمان اهل حق نیز در این باره نظرات گوناگونی نشان داده اند. با رمزگشایی از متون مذکور و نیز ترجمه و تفسیر عبارات و مفاهیم فنی کلام یاری که با اصطلاحات خاص زبان کلامی بیان شده است، می توان ماهیت این آیین را مطالعه و بررسی کرد. مقاله حاضر به این پرسش پاسخ داده است که مبانی باورها و اصول اعتقادی آیین اهل حق با کدام یک از فرقه های اسلامی همسوست و در چه نمودهایی وجه اشتراک دارد؟این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی با تکیه بر متون اولیه اصلی خطی که به گویش های گوناگون زبان کردی سروده شده است، مبانی و اصول اعتقادی و باورهای اساسی اهل حق مانند تجلی ذات خدا در عالم و انسان، چرخه حیات (دونای دون) که به بیان سیر تکامل روح انسان می پردازد و کیفیت ارتباط فرشتگان با انسان که با عبارات و تعابیر مختلفی همچون تجسد و حلول و نماد و تجلی پردازش شده را بررسی و تبیین کرده است. در ادامه، ریشه آغازین این مبانی را در فرقه کیسانیه نشان داده است. در منابع آیینی اهل حق، توجه به دو شخصیت محمد حنفیه و مختار ثقفی که در اندیشه کیسانیه نیز مورد توجه هستند، ارتباط آیین اهل حق و کیسانیه را بیشتر می کند. اهل حق در گذر زمان تحت تاثیر شرایط پیرامونی و نیز شرایط درون آیینی، توسعه و تعمیق یافته و به شکل امروزی درآمده است. افزون بر آن، باور به سه امام معصوم از دیگر مشترکات اهل حق و کیسانیه است. تاثیرپذیری این اندیشه از برخی فرق مانند مخمسه و منصوریه و نیز متصوفه که تحولات اساسی در شکل گیری و سامان یافتن سازمان این آیین را در پی داشته است، از دیگر اهداف این مقاله است.

کلیدواژه ها:

سلطان اسحاق ، کیسانیه ، دونای دون ، اهل حق ، آیین یارسان ، فرقه های اسلامی