برآورد تبخیر و تعرق با استفاده از اطلاعات آب و هوایی، خصوصیات گیاه (مرتع) و خاک به کمک برنامه نرم افزارCropwat ۸.۰ (مطالعه موردی: منطقه استپی استان مرکزی ایران، ایستگاه رودشور)

گیاهان در مراحل رشد و تولید، آب را در فرایند تعرق مصرف می­نمایند. چه­بسا تبخیر از سطح خاک نیز صورت می­گیرد. مجموع این فرایندها تحت عنوان تبخیر و تعرق نام برده می­شود. تبخیر و تعرق یکی از بخشهای مهم چرخه هیدرولوژی است. سهم تعرق از میزان تبخیر و تعرق بطور مستقیم تولید را تحت تاثیر قرار می­دهد. امروزه تخمین دقیق این عامل علاوه بر مطالعات بیلان آبی و مطالعات هیدرولوژیکی حوزه­های آبخیز، مدیریت و طراحی سیستم های آبیاری و مدیریت منابع آب و تعیین نیاز آبی گیاهان در برنامه ریزی و اعمال مدیریت احیاء و اصلاح مراتع به­ویژه برای برآورد تولید علوفه بلندمدت مرتع برای تعیین ظرفیت چرا، در قالب مدل تعادل آب (Water Balance) از سوی محققان و فائو مورد کاربرد قرار گرفته است. یکی از مهمترین فاکتور محدودکننده تولید علوفه در مراتع در مناطق خشک و نیمه­خشک کمبود بارندگی محسوب می­گردد. در این مناطق بازدهی مصرف آب عبارت است از نسبت آب ذخیره شده در ناحیه توسعه ریشه در اول فصل رویش به­علاوه آب ناشی از بارندگی در فصل رویش که بصورت تبخیر و تعرق مورد استفاده گیاه قرار می­گیرد. اغلب واژه بازدهی مصرف آب به صورت نسبت تولید محصول به تبخیر و تعرق بیان می­شود. البته مبنای برآورد نیاز آبی گیاهان محاسبه مقادیر تبخیر و تعرق پتانسیل است که با استفاده از داده­های آب و هوایی درازمدت به روشهای مختلف ازجمله پنمن - مانتیث (فائو)، بلانی- کریدل و هارگریوز- سامانی محاسبه می­شود. در این مطالعه مقادیر تبخیر و تعرق پتانسیل و واقعی با استفاده از روش پنمن- مانتیث (فائو) با استفاده از داده­های آب و هوایی ایستگاه سینوپتیک ساوه و خصوصیات گیاه (مرتع) و خصوصیات خاک به­کمک برنامه نرم افزار Cropwat.۸.۰ محاسبه شده است. نتایج نشان داد که میزان تبخیر و تعرق پتانسیل در دوره فصل رویش در منطقه ۱۶/۶ برابر میانگین تبخیر و تعرق واقعی است. بدین ترتیب میزان تبخیر و تعرق واقعی ۱۸/۱ برابر میانگین بارندگی دوره آماری فصل رویش بوده است. مفهوم آن این است که گیاه از رطوبت ذخیره شده برای تبخیر و تعرق واقعی استفاده نموده است. در نتیجه با توجه به محاسبه تبخیر و تعرق واقعی دوره ده­ساله (ترسالی و خشکسالی)، مدل برآورد تولید علوفه مرتع تعیین شد (Ya = ۷۴.۳۰+۲/۶۹۸(ETact)). براین اساس میانگین تولید علوفه سایت مورد مطالعه ۲۵۷ کیلوگرم در هکتار برآورد گردید. بنابراین می توان بیان داشت که تبخیر و تعرق واقعی به­عنوان شاخص عملکرد اقلیمی یکی از فاکتورهای اساسی در بهبود کارایی مصرف آب است. کاربرد این شاخص اقلیمی می­تواند در مدلهای مختلف برآورد تولید بلندمدت تولید علوفه با توجه به بروز پدیده خشکسالی و ترسالی به­منظور تعیین ظرفیت چرایی دام در مراتع و توسعه صنعت بیمه مراتع جایگزین روشهای معمول که ارزش یکسال برآورد تولید را دارد گردد.

کلیدواژه ها:

تبخیر و تعرق ، رطوبت خاک ، مرتع ، روش پنمن- مانتیث- فائو ، مدل Cropwat.۸.۰ ، منطقه استپی استان مرکزی و ایستگاه تحقیقات رودشور