بررسی جایگاه مزارع مسکون تاریخی در نظام «زمانی- مکانی- فضایی»ایران

جغرافیای ایران مامن مزارع مسکون تاریخی با ویژگی های کالبدی و کارکردی ویژه است. این مجتمع های زیستی کوچک دارای جمعیت ثابت و مستحدثات کالبدی وابسته به کشاورزی و سکونت بودند و از پیش از اسلام تا دوره زند و قاجار در مرکز ایران رشد کردند، توسعه یافتند و سپس در دوره پهلوی به حضیض رفتند. مسئله اصلی، نیاز به شناخت عمیق تر درباره ماهیت مزارع مسکون تاریخی است، زیرا تعداد زیادی از مزارع به انضمام بناهای وابسته به آن ها در معرض نابودی قرار دارند. هدف تحقیق دستیابی به اطلاعات بیشتر درباره جایگاه مزارع در نظام زمانی- مکانی- فضایی ایران است و برای تدقیق موضوع از رهیافت تفسیرگرایی و راهبرد تفسیری تاریخی در قالب سندپژوهی و مطالعات میدانی استفاده می شود. پژوهش پیش رو نشان می دهد مزارع مسکون به عنوان کوچک ترین مجتمع زیستی در ذیل دیه یا روستا به صورت مستقل یا تابعه قرار داشتند و بخشی از نظام زمانی- مکانی- فضایی در ایران محسوب می شدند. آن ها دارای سه پهنه؛ کالبدی، کشتخوانی و عرفی به عنوان محدوده های تاثیرگذار بوده اند. پهنه کالبدی و کشتخوانی معادل عرصه در یک مزرعه و پهنه عرفی معادل حریم در آن تلقی می شود. حفاظت از یک مزرعه مسکون ارتباط عمیقی با صیانت پویا از محدوده های تاثیرگذار یا پهنه های سه گانه دارد.

کلیدواژه ها:

مزارع مسکون ، میراث کشاورزی ، مجموعه کشتخوانی ، مجتمع های زیستی خرد ، نظام زمانی- مکانی- فضایی