تطور مفهوم طبیعت از یونان باستان تا دوران معاصر، با تاکید بر وجوه فلسفی و سیاسی جنبش رمانتیسیسیم

مفهوم و معنای طبیعت، به­ رغم ظاهر ساده، روشن و قابل فهم آن، مفهومی غامض و پیچیده است و در طول تاریخ راه­ طولانی و پرپیچ وخمی را پیموده است. «طبیعت (فوسیس و بعدها، نیچر)» در فرهنگ یونانی در نسبت با لوگوس، اروس، کاسموس، خائوس، تراژدی، میمسیس، پوئسیس، تخنه، پراکسیس، دیالکتیک، امپریا و پایدیا طرح و فهم می ­شود. حوزه­ های گوناگون مطالعات اسطوره، تاریخ، فرهنگ­، جامعه­، اقتصاد و سیاست، فلسفه، هنر و ادبیات، و بسیاری از علوم، به حسب تلقی ­هایی که از طبیعت دارند امور، پدیده­ ها و مواجهات خود را طرح می­ ریزند و صورتبندی می­ کنند. بازنمایی طبیعت در همه ساحت های دانش بشری، همواره مبتنی بر دوگانه­های مفهومی و استعاری در باب طبیعت (استعلایی/ درون ماندگار، داینامیک/ استاتیک، مکانیکی/ ارگانیکی، الهیاتی/ ماتریالیستی، دترمینیستی/ اکازیونالیستی و جاندار/ بیجان) بوده است. با نظر به آراء فلاسفه و متفکران آلمانی، فرانسوی، انگلیسی و امریکایی دهه­های آخر قرن هجدهم و قرن نوزدهم، به جرات می ­توان گفت که بارزترین و پیچیده ­ترین تلقی­ از طبیعت در جریان عظیم رمانتیسیسم شکل گرفته است. مفهوم طبیعت در مکتب رمانتیسیسم مفهومی چندلایه و عمیق است. فروکاستن جنبش، بل انقلاب بزرگ رمانتیسیسم به مکتب ادبی و هنری، از طرفی و برجسته کردن ویژگی هایی چون ارتجاع، ضدیت با خردگرایی، روشنگری و تمدن، ستایش مالیخولیا و رنج و بیماری از طرف دیگر، سبب سرکوب وجوه ارزشمندی از رمانتیسیسم شده است که اینک در فرایند «بازگشت امر سرکوب ­شده» -به تعبیر لاکلاو- خود را باز می نمایانند. رهیافت ما در این پژوهش فلسفی و سیاسی است. سعی ما بر آن بود تا این دو نوع مواجهه را در مفهوم بنیادی طبیعت به هم برسانیم؛ یعنی علاوه بر وجوه زیبایی ­شناختی طبیعت، بنیادهای فلسفی و زمینه ­های سیاسی کانونی­ شدن طبیعت و نسبتش با دیگر مفاهیم رمانتیسم مانند فردیت، سوبژکتیویته و جهت­ گیری ضدسرمایه­ داری را نشان دهیم. نتایج تحقیق نشان می­ دهد که رمانتیسم با هوشمندی تمام، پاره­ های مختلفی از آراء فلاسفه و متفکران را که سازگار با جوهر و جهت­ گیری خود دیده، جذب کرده است و  با ایده ی «رمانتیک کردن جهان» و «فهم جهان به مثابه اثر هنری» به دنبال برون­ شو از معضلاتی بود که تمام عرصه­ های فلسفی، معرفتی، اخلاقی، زیبایی­شناختی و سیاسی را در برگرفته بود.

کلیدواژه ها:

طبیعت ، رمانتیسیسم فلسفی ، رمانتیسیسم سیاسی ، زیبایی شناسی ، سوژه