مفهوم پردازی جنبش های محیط زیستی پیرامونی در ایران

برخلاف تصور رایج که خاستگاه حرکت­ های زیست محیطی را طبقه­ متوسط شهری می­ داند تجربه ­های تاریخی متفاوت نشان می ­دهد که این تصور از محیط زیست­گرایی بسیار محدود است و چنین جنبش­ هایی ممکن است در وضعیت­ های جغرافیایی غیرشهری و پیرامونی یا از درون طبقات و گروه ­های اجتماعی مختلف غیر از طبقه­ متوسط نیز ظهور کنند. یکی از دلایل  آن هم این است که ساختارهای پیرامون ساز دولت و سرمایه بیشترین حجم تخریبات زیست محیطی را در مناطق پیرامونی انجام می­ دهند و جدیترین تهدیدهای محیط زیستی نیز متوجه­ همین مناطق و گروه ­های اجتماعی ساکن در آن­ها است. بنابراین جنبش­ های محیط زیستی در این وضعیت­ ها بیش از هر جای دیگری با زندگی و سیاست درهم تنیده ­اند و شرایط امکان ظهور نیز دارند. در این مقاله با مرور پژوهش­ های تجربی مربوط به موضوع جنبش­ های محیط زیستی در ایران نشان داده شد که اغلب این پژوهش ­ها بر کلان شهرهای مرکز ایران متمرکز بوده ­اند، از این رو در قالب رویکردهای جریان اصلی و رایج قرار می­ گیرند و نتایج آن­ها کمک چندانی به توضیح محیط زیست­گرایی در پیرامون ایران نمی ­کند. موارد معدودی از پژوهش­ ها نیز  وجود دارند که اگرچه برخی از نتایج آن­ها  برای پژوهش حاضر قابل پذیرش بود اما به دلیل فقدان چهارچوب مفهومی برای توضیح محیط زیست­گرایی در پیرامون که هدف این مقاله است مورد نقد قرار گرفته­ اند. در ادامه با خوانشی تلفیقی از نظریه­ های مرکز-پیرامون، محیط زیست­ گرایی فرودستان و جنبش ­های اجتماعی جدید چند مفهوم اساسی مانند «استعمار داخلی»، «محیط زیست ­گرایی فرودستان»، «اکوناسیونالیسم»، «شیوه درونی کنش» و «شیوه­ بیرونی کنش» معرفی و به طرزی نظرورزانه و با الهام از رویکرد «تعین چند بعدی» آلتوسر  صورت بندی شده است. بر این اساس برای تبیین عوامل ساختاری و بسترهای ظهور محیط زیست ­گرایی در پیرامون ایران با تاکید بر کردستان یک چهارچوب مفهومی متشکل از مفاهیم فوق پیشنهاد شده است.

کلیدواژه ها:

مدل مرکز-پیرامون ، جنبش محیط زیستی ، محیط زیست گرایی در پیرامون ، اکوناسیونالیسم ، جنبش های اجتماعی جدید