علل شکل گیری و سیر تحول کالبدی شهر کرمان از پیدایش تا دوره قاجاریه

شکل گیری هسته اولیه شهرها غالبا بر پایه عوامل سیاسی ، اقتصادی ، موقعیت قرارگیری و مساعدتهای طبیعی بوده است ؛ اما شیوه ادامه حیات شهرها و عوامل موثر بر امتداد و رشد آنها، مبحثی قابل بحث و کنکاش است که در هر دوره تاریخی بنا بر شرایط موجود و سیاست شهرسازی حکومت ها، در آن زمان و مکان، ساختار شهر را دچار تحول می کند. بررسی این عوامل در پژوهش های گذشته عموما به صورت کلی بوده، درحالی که تفاوتهای فرهنگی ، اجتماعی و طبیعی شهرهای مختلف کشور، شناخت آنها را مستلزم بررسی تواریخ محلی در مقیاسی خرد کرده است . اهداف این پژوهش که با استفاده از روش تحقیق تفسیری تاریخی انجام شده، شناخت دقیق شهر کرمان، سیر تحولات تاریخی آن و عوامل تاثیرگذار بر تغییرات کالبدی شهر است . در همین راستا چرایی شکل گیری هسته اولیه شهر، چگونگی تاثیر عوامل طبیعی ، اقتصادی ، نظامی و سیاسی در ادامه حیات شهر و چگونگی تاثیرگذاری مسیرهای تجاری باستانی ، در استخوان بندی شهر، مورد بررسی قرارگرفته اند. شهر کرمان از زمان شکل گیری در دوره ساسانی ، همواره گسترشی آرام و ممتد در جهت قرارگیری در مجاورت مسیرهای باستانی و استفاده بیشتر از منابع طبیعی داشته است . استقرار اولیه شهر که در ابتدا به حاشیه قلاع دختر و اردشیر محدود می شد، در دوره اسلامی و خصوصا از قرن چهارم هجری و هم زمان با حکومت سلجوقیان در ایران، گسترشی در جهت غرب و به سمت جاده باستانی فارس و خراسان و زمین های هموار این محدوده پیدا می کند. سپس در دوره قراختائیان با اهمیت پیدا کردن مسیر باستانی یزد و خراسان به سمت خلیج فارس؛ و عدم امکان گسترش شهر در جهات شرقی و جنوبی به دلیل وجود رشته کوههای مجاور، شهر با شکل گیری محله قبه سبز به سمت شمال ادامه حیات می دهد. در دوره آل مظفر محور شرقی -غربی شهر حائز اهمیت شده و با ایجاد مجموعه ابنیه مظفری و محله مظفری ، مناطق کم رونق شرقی ، به محدوده اصلی شهر افزوده می شوند. در دوره صفویه و قاجار رشد فیزیکی محدوده شهر با سرعت کمتری ادامه پیدا می کند و مهم ترین تحولات را می توان بازسازی بافت کهن ، محلات قدیم و رشد و تکامل محورهای بازار از طریق ایجاد مجموعه های گنجعلی خان و ابراهیم خان برشمرد.

کلیدواژه ها:

سیر تحول کالبدی شهر ، رشد و توسعه شهر ، عوامل موثر در تحولات شهری ، ساختار شهر ، شهر کرمان