معضلات وضعیت مساجد اردبیل (پایداری محیطی)

مسجد در زمره مهمترین و حساس ترین بناهای جمعیت مسلمانان و از اولین جایگاه های نمود جماعت و یا به تعبیر دقیقتر، امت است.اما با این وجود و علی رغم تجربه قابل توجه معماری مسجد در اسلام و ایران، به نظر می رسد در مقایسه با مسجد آرمانی -مسجدی که غایت مطلوب اسلام است- فاصله قابل توجهی وجود دارد. به نحوی که فضای باز که با توجه به سیره و سنت اسلام و تاریخ ساخت مسجد از اهمیت غیرقابل انکاری برخوردار است، مورد غفلت واقع شده است. بخشی که نه تنها باعث ارتقای کیفی معماری مسجد می شود، بلکهعبادت در آن اهمیت خاصی دارد. این غفلت باعث شده است که به مرور زمان فضای باز در مساجد کمرنگ و حتی حذف گردد. در این زمینهبررسی شواهد میدانی، ضرورت مساله را روشن ساخت و منابع کتابخانه ای توجه به آن را تکمیل نمود. در همین راستا به شیوه ترکیبی،اهمیت و اصالت فضای باز مورد بررسی قرار گرفت و از روش تفسیری-تاریخی برای بیان حضور فضای باز در مسجد و عبادت در آن، استفاده شدو روش تحلیل محتوا در باب محتوای بیان شده در متون مراجع اسلامی شامل قرآن کریم، احادیث و سیره پیامبر )ص( و بررسی و ارزیابی آنها به کار برده شد. به همین منظور معماری مساجد اصیل برخی مراکز قلمرو اسلام در دوره هایی از آغاز تاریخ اسلام تا قرن دهم هجری وهمچنین، مساجد با فضای بسته مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس مسجد النبی و شیوه برخورد پیامبر اسلام )ص( در باب معماری آن موردمداقه قرار گرفته و معماری مسجدالحرام نیز تحلیل شد. لازم به ذکر است در این مقاله، توجه به منابع مورد وثوق اسلام در حوزه معماریمسجد مورد تاکید می باشد، هر چند از بررسی دیگر منابع نیز غفلت نشد. با جمع بندی ادله جمع آوری شده می توان گفت علاوه بر اینکهفضای باز در مسجد به عنوان بخش یا عضوی اساسی از کالبد آن معرفی می گردد، بلکه فراتر از آن، فضای باز در مسجد دارای اصالت، اهمیتو اولویت است به نوعی که نشانگر برتری نسبی فضای باز نسبت به فضای بسته در مسجد است و در باب کارکرد آن نیز می توان گفتعبادت، جنبه فراموش شده و کاربرد بنیادین حیاط در مسجد است .

کلیدواژه ها:

تاریخی ، معماری ، فرهنگ ، محیط پایدا ر