نقش و عملکرد کاربندی در ایجاد گنبد و تاق در پوشش فضاهای گسترده با ارتفاع وسیع در معماری ایرانی

کاربندی یکی از عناصر تاقی با هندسه ستاره وار است که کاربردهای فراوانی در جای جای ابنیه معماری ایران داشته است . شکل گیری این عنصر ساختمانی مبتنی بر دانش دقیق معماران ایرانی بر علم ریاضیات است . اما به نظر می رسد که یافته های فعلی درباره آنچه بدان کاربندی گفته می شود انسجام کافی ندارد. چنانکه در بعضی مواقع تشخیص اینکه کدامین عنصر ساختمانی می تواند کاربندی باشد سخت است . یکی از مهمترین کاربست های کاربندی در معماری ایران، استفاده آن در محل انتقال گنبد و در نقش چپیره سازی می باشد که از انواع و گونه های متنوعی برخوردار است . در این تحقیق سعی بر این است که انواع مختلف کاربندی در نقش چپیره سازی بررسی شده و یک چارچوب مشخص برای آنها تعریف گردد. گنبد بارزترین مرجع معماری ایرانی است که در هر دوره و منطقه ای حضور داشته است . استفاده از گنبد و عدم اعمال فضاهای مدور در پلان منجر به گذر از بافت های گوشه دار، که در دوران پیش از اسلام نیز رایج بود، به شکل دایره ای گنبد با آرایش ریاضی تبدیل شد. کاربندی یکی از روش های پیشرفته این گذار به شمار می رود که به مرور زمان برای یافتن بنای مناسب به عنوان نمادی از معماری متفکر پیش رفت . ظرفیت های هندسی منحصربه فرد کاربندی امکان ساخت گنبد در هر بافتی را فراهم کرده است . هدف از انجام این پژوهش در این مقاله ، تاریخچه کاربندی ، اصطلاحات آن به دنبال گونه شناسی انواع مختلف کاربندی و در نهایت مجموعه ای از بافت های مختلف معماری ایرانی به همراه شیوههای کاربردی در مناطق و دورههای تاریخی مختلف و زمینه های خاصی که توسط کاربندی به شکل دایره ای در آمده است همراه با طرح ها و نمونه های کاربردی ارائه شده است .

کلیدواژه ها:

معماری ایرانی ، کاربندی ، گنبد ، طراحی ، چپیره سازی ، بافت .