تطور تفسیری واژه «قریب» با تاکید بر آیه ۱۸۶ سوره بق

ماده قرب و مشتقات آن در کاربردهای مادی و اعتباری در قرآن مطرح گشته ­است که از جمله کاربردهای  مادی آن می­توان به نزدیکی زمانی و یا مکانی اشاره نمود. از کاربردهای اعتباری ماده قرب، مقوله نزدیکی و پیوست رابطه میان انسان و پروردگار (قرب تکوینی) است. آیات قرآن ضمن تاکید بر این قرب مستمر، انگاره های جاهلی را در این مساله به چالش می­کشاند. بالاترین تجلی پیوست رابطه میان انسان و پروردگار در قرآن، با صفت «قریب» بوده که در دیدگاه مفسران مورد توجه و تحلیل قرار گرفته و با تنزیه ذات اله، از تجسیم و تشبیه همراه گشته ­است. همچنین، قرب منزلتی به کسب مقام معنوی انسان اشاره داشته و طرق کسب آن مورد توجه آیات است. این پژوهش درصدد است تا به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و کشف تطور دیدگاه مفسران فریقین قرن دوم هجری تا عصر حاضر و مبانی مدنظر ایشان در درک معنای صفت «قریب» بپردازد. در پایان این نتیجه حاصل شد که مفسران با شروع اختلافات مذاهب کلامی در قرن پنجم و با ظهور دیدگاه های تجسیم و تشبیه ذات اله، به مجاز انگاری مقوله هایی مانند صفت «قریب» در قرآن روی آورده و استفاده از نکات ادبی و بلاغی را بهترین راه در تقابل با این نظریات دانسته اند. این سیره و روش در ذیل بسیاری از تفاسیر قرن پنجم تا معاصر ادامه داشته است. در دیدگاه غالب آنان، صفت «قریب» به مجاز و استعاره از علم و حیلوله، احاطه و قیومیت خداوند تعبیر گشته است. با این وجود برخی مفسران، ضمن تنزیه خداوند از تجسیم، صفت «قریب» در قرآن را حقیقتی مستقل برشمرده و این صفت را بی نیاز از مجازانگاری برشمرده و در تبیین و اثبات مساله ادله­ای نیز ارائه نموده اند.

کلیدواژه ها:

قرآن ، قرب ، قریب ، تطور تفسیری ، قرب تکوینی ، قرب منزلتی