«فرم» رمان و ساخت اجتماعی آگاهی تاملی لوکاچی در کریستین و کید گلشیری

در مقاله حاضر هم‎عرضی فرم رمان کریستین و کید از هوشنگ گلشیری، با ساخت اجتماعی سازنده آگاهی در دوران آن بررسی می‎شود. رمان، در نگاه نخست، اثری شخصی و شدیدا فرمالیستی و صناعت‎مند به نظر می‎آید و انگار باب هرگونه تحلیل جامعه‎شناختی به روی آن بسته است؛ اما این مقاله، در جهتی وارونه، در پی آن است تا خصلت ذاتا اجتماعی فرم این رمان را نشان دهد. این مقاله هم وفاداری به روش‎شناسی لوکاچ است، هم تلاشی است برای حرکت دادن اندیشه او به جانب رمان مدرنیستی. در اینجا سخنی از «محتوای اثر ادبی» و «محتوای اجتماعی» به میان نمی‎آید و تمام بحث مبتنی بر «فرم» است. بخش نظری، صورت‎بندی تاریخی اندیشه لوکاچ بر مبنای پنج اثر اصلی او در باب جامعه‎شناسی ادبیات است. در طرح این بحث نظری و تاریخی، تلاش بر آن بوده است تا نسبتی «درونی» با آنچه در بخش نقد رمان آمده است برقرار باشد؛ در ادامه، ساخت اجتماعی در زمانه نگارش رمان کریستین و کید بر مبنای مسئله «مواجهه با غرب» صورت‎بندی شده است؛ در رویارویی با این مسئله، سه گروه اجتماعی از هم تفکیک گردیده است: دو گروه غرب‎گرا و غرب‎ستیز که با رویکردی «ذات‎گرایانه» به مسئله نگریسته‎اند؛ و گروه سوم که کوشیده است از این دوگانه‎سازی رها شود و خصلت «پیشامدی» مسئله را پیش چشم بدارد. تبیین چگونگی پیوند فرم این رمان با ساخت آگاهی گروه سوم، هدف این مقاله بوده و این نتیجه حاصل شده است: کلیت فرم، برآمده از ترکیب مولفه‎های «فرایند شناخت، اکنونیت، تکه تکگی، وجه انشایی، تعلیق، و دیالکتیک جذب/دفع» است؛ و این فرم، هم‎عرض با ساخت اصلی آگاهی در گروه سوم است که این مسئله را «گشوده»، «اکنونی»، «متکثر»، «موضوع شناخت» و «در فرایند» می‎دانستند.

کلیدواژه ها:

form ، Social Construction ، Lukács ، Christine and Kid ، Golshiri