بررسی تغییرات کاربری اراضی بر رواناب حوضه فرامرزی هلمند طی دوره ۱۹۹۰ لغایت ۲۰۱۲ میلادی با استفاده از اطلاعات ماهواره ای و مدل شبیه ساز SWAT

کاهش آورد رودخانه فرامرزی هیرمند (هلمند) از افغانستان به ایران از جمله چالش های همیشگی مدیریت منابع آب در شرق کشور بوده که طی سال های اخیر نیز تشدید شده است. در این تحقیق به بررسی دلایل کاهش جریان این رودخانه که تاثیر مستقیمی بر روند خشک شدن تالاب های بین المللی هامون داشته، پرداخته شده است. در گام اول، تغییرات کاربری اراضی دشت هیرمند افغانستان در پایین دست سد کجکی طی دوره ۱۹۹۰ لغایت ۲۰۱۱ با استفاده از تصاویر ماهواره ای، مورد بررسی قرار گرفت (جمعا در ۳ مقطع زمانی). بدین منظور از نقشه های FAO، نقشه های اطلس کاربری اراضی افغانستان، نقشه های سازمان زمین شناسی آمریکا و تصاویر Google Earth کمک گرفته شد. بدین ترتیب، نتایج تغییرات کاربری اراضی نشان می دهد که مجموع کل کشت محصولات آبی در منطقه، حدود ۶۲ درصد افزایش یافته، به طوری که مقدار آن از رقم ۱۰۳ هزار هکتار در سال ۱۹۹۰، به حدود ۱۲۲ هزار هکتار در سال ۲۰۰۱ و سپس در سال ۲۰۱۱ به حدود ۱۶۷ هزار هکتار رسیده است. در گام دوم، با استفاده از مدل SWAT، حوضه رودخانه هلمند تا ایستگاه چاربرجک شبیه سازی گردید که در آن تاثیر کاربری های ۳ مقطع زمانی مورد اشاره، بر رواناب خروجی از حوضه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که متوسط آورد سالیانه در شرایط اعمال تغییرات تدریجی کاربری اراضی مقدار  ۷۸/۴ میلیارد را دارد، در حالیکه با حفظ کاربری ۱۹۹۰ و ۲۰۱۱ و اجرای مجدد آن، به ترتیب متوسط آورد سالیانه ۱/۵ و ۲۸/۴ میلیارد در سال را سبب می گردد. به عبارتی دیگر توسعه بخش کشاورزی در دشت هیرمند کاهش متوسط ۸۰۰ میلیون مترمکعبی را در سال به همراه داشته است.

کلیدواژه ها:

حوضه فرامرزی هیرمند (هلمند) ، سد کجکی ، تغییرات کاربری اراضی ، مدل شبیه ساز SWAT