ارزیابی ظرفیت برد منابع آب حوضه های آبریز با استفاده از رویکرد ترکیبی شبیه سازی و ارزیابی مبتنی بر شاخص؛ مطالعه موردی: حوضه آبریز زرینه رود

در سال­های اخیر به دلیل تخریب شدید محیط­زیست در سراسر جهان، بررسی تاثیر فعالیت های انسانی بر محیط­زیست و همچنین توسعه هماهنگ سیستم­های اجتماعی- اقتصادی با یک محیط­زیست پایدار، کانون توجهات قرار گرفته است. روش­های مختلفی، جهت ارزیابی تاثیرات این فعالیت­ها بر محیط­زیست و شبیه­­سازی سیستم جفت شده انسانی- طبیعی توسعه داده شده است. یکی از این روش­ها، "ظرفیت برد منابع آب۱" است که با توسعه مفهوم "ظرفیت برد۲" در علم مدیریت منابع آب ایجاد شده است. این پژوهش از این مفهوم جهت ارزیابی مدیریت منابع آب استفاده کرده است؛ و با توسعه روش­های قبلی و با تلفیق روش شبیه­سازی، روش ارزیابی مبتنی­بر شاخص و عامل تعیین کننده فشار- پشتیبانی چارچوب جدیدی را جهت ارزیابی ظرفیت برد منابع آب ایجاد کرده است. همچنین رویکردی جهت ارزیابی ظرفیت برد اتخاذ شده است که برخی از چالش­های موجود در این زمینه مانند عدم توجه به وضعیت سلامت محیط­زیست و امکان تبادل­پذیری بین شاخص­ها را برطرف می­کند. رویکرد اتخاذ شده و چارچوب ایجاد شده جهت ارزیابی ظرفیت برد منابع آب در حوضه آبریز زرینه­رود و در دوره ۲۰۱۵-۱۹۸۷ به کار برده شد. با توجه به روند تغییرات شاخص­های ارزیابی و ارائه تحلیل­های بهتر، دوره مورد بررسی، به سه دوره، دوره اول (۱۹۹۹- ۱۹۸۷)، دوره دوم (۲۰۰۶-۲۰۰۰) و دوره سوم (۲۰۱۵- ۲۰۰۷) تقسیم­ شد. ارزیابی­ها و تحلیل­ها هم به صورت سالانه و هم به صورت دوره­ای انجام شد. نتایج به دست آمده حاکی از این است که بارگذاری بر منابع آب فقط در دوره اول در محدوده ظرفیت برد منابع آب بوده و در دوره­های دوم و سوم، منابع آب بیش از حد بارگذاری شده­ است. براساس استانداردهای ارزیابی، ظرفیت برد منابع آب و وضعیت سلامت محیط­زیست در هر دوره نسبت به دوره قبل یک سطح پایین­تر آمده و در دوره سوم به پایین­ترین سطح ممکن رسیده است. بررسی فشار- پشتیبانی منابع آب بیانگر این است که در هر دوره نسبت به دوره قبل فشار وارد بر منابع آب افزایش و توانایی پشتیبانی منابع آب کاهش یافته است. این اوامر بیانگر این است که سیاست­های اعمال شده در حوضه، توسعه سریع اقتصادی را دنبال کرده­اند و هیچ توجهی به توانایی پشتیبانی منابع آب نداشته­اند. این سیاست­ها نه تنها به بهبود وضعیت حوضه کمک نکرده بلکه شرایط آن را به مراتب بدتر کرده­اند. بنابراین لازم است که به طور کلی در سیاست­های اعمال شده تجدید نظر شود و هرچه سریع­تر سیاست­های لازم در جهت بهبود ظرفیت برد منابع آب اتخاذ شود. از آنجا که نتایج به دست آمده انطباق و همخوانی بسیار خوبی با واقعیت­های منطقه و بیان کارآیی سیاست­های اعمال شده داشته­اند لذا می­تواند جهت بررسی سیاست­ها در سایر موارد مشابه مورد استفاده قرار گیرد. به علاوه چارچوب ایجاد شده امکان ارزیابی سناریوها و پیش­بینی شرایط آینده را فراهم می­کند. این چارچوب همچنین می­تواند تاثیر سیاست­های مختلف را بر منابع آب، جامعه، اقتصاد و محیط­زیست حوضه ارزیابی کند و بستر مطمئنی را برای تحقیقات آینده ایجاد کرده است.

کلیدواژه ها:

ظرفیت برد منابع آب ، چارچوب فشار- پشتیبانی- وضعیت ، SWAT ، حوضه آبریز زرینه رود