نقش توجه در تحقق ادراک حسی از منظر حکمت متعالیه ملاصدرا

این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از مقایسه و تطبیق، به تحلیل نقش مولفه «توجه» در ادراک حسی از منظر ملاصدرا می پردازد. ملاصدرا در باب ادراک حسی تقریرهای گوناگونی دارد. در همه این تقریرها نقش توجه به عنوان ویژگی اساسی نفس انکارناپذیر است. این نقش گویای ویژگی فعال نفس در ادراک حسی و سایر فرایندهای نفسانی است که بر اساس مبانی خاص ملاصدرا درباره نفس و حقیقت ملکوتی آن استوار است. نظریه ملاصدرا را درباره توجه می توان بر دو اساس تبیین نمود. الف) نظریه تعدد قوای نفس و ب) نظریه وحدت قوا و اعتقاد به مراتب نفس. بر اساس دیدگاه نخست که به دیدگاه مشائیان نزدیک تر است، توجه به منزله نوعی صافی محدود کننده و گلوگاه عمل نموده و در فرایند ادراک و تجرید از ورود بسیاری از داده ها از یک مرحله به مرحله بعد جلوگیری می کند. بر اساس دیدگاه دوم که بر پایه مبانی خاص حکمت صدرایی استوار است نفس بر طبق درجه قوت خود از منبع توجه برای اعمال خاص خود استفاده می کند. در این تبیین توجه همانند منبع نوری است که گاه بی اختیار و گاه به اراده نفس بر اموری بازتاب یافته و آن ها را روشن و برای نفس حاضر و معلوم می سازد. دامنه این بازتاب و گستردگی و ژرفای آن به قدرت و توان نفس و مرتبه آن بستگی دارد. مدل توجه از منظر ملاصدرا با مدل های ارائه شده در نظریات جدید روان شناسان شباهت ها و تفاوت هایی دارد و امتیاز آن این است که توجه را در همه فرایندهای درون آدمی نشان می دهد.

کلیدواژه ها:

توجه ، حکمت متعالیه ، ملاصدرا ، ادراک حسی