ابعاد و چگونگی تاثیر ابیات الحاقی شاهنامه بر چند نگاره از نسخه بایسنقری

جذابیت های داستانی را می توان از عوامل محبوبیت شاهنامه فردوسی در میان خاص و عام به شمار آورد. محبوبیت این اثر موجب علاقه هرچه بیشتر به رواج و انگیزه ای برای پیوند دادن آن با هنرها شد. نمونه های فاخر و شاخص پیوند هنر با شاهنامه را می توان در نگاره های نسخه های درباری سراغ گرفت. نگارگران این نسخه ها تنها بر محتوای داستان و روایت فردوسی تکیه نکرده و از مواردی همچون ابیات الحاقی، روایات عامیانه، سنت نگارگری و منابع جانبی تاثیر پذیرفته اند. نمونه ای از این گونه تاثیرپذیری در نگاره های نسخه بایسنقری به چشم می خورد. در این مقاله در جستجوی عامل جانبی بودیم که در این نسخه مصور بیشترین اثر را بر نگاره ها داشته است. فرضیه این بود که این عامل نکته ای وابسته به متن یا تلقی مردم از شاهنامه باشد. به بررسی چهار نگاره مهم این نسخه پرداخته و با تکیه بر عناصر متنی و نشانه های تصویری مرتبط با مکتب هرات، عوامل تاثیرگذار بر ترسیم را معین کرده و دریافتیم که: از بین این موارد، ابیات الحاقی بیشترین تاثیر را بر نگاره های این دستنویس دارد. این ابیات با دارا بودن ارکانی همچون توضیح مفصل تر اوصاف داستانی، امکان ترسیم جذابتر را فراهم می آورند. از سوی دیگر، دسترسی به ابیات الحاقی به دلیل ثبت در دستنویس ها، آسانتر از روایات عامه است. هرچند ترسیم نگاره های شاهنامه بر پایه ابیات الحاقی، بر جذابیت آنها می افزاید، به دلیل عدم یکپارچگی با روایت اصلی سبب ایجاد تناقض هایی در تصاویر و عدم همخوانی با متن شاهنامه می شود.

کلیدواژه ها:

شاهنامه فردوسی ، نگاره ها ، نسخه بایسنقری ، ابیات الحاقی ، مکتب نگارگری هرات ، نشانه های تصویری