معناشناسی «ظن» در قرآن کریم بررسی مولفه های معنایی واژه «ظن» در قرآن کریم از لحاظ تایید یا رد دو معنایی بودن آن

چکیدهاز آنجاکه مقوله ظن یا یقین از مسائل بنیادین فکر و دانش است، توجه به گمان و ستایش یا نکوهش آن در قرآن کریم، راه اندیشه در مبادی معرفتی دانش را می گشاید و از مسائل ریشه ای است که قرآن به آن پرداخته است. با مرور برخی آیات قرآن ممکن است به نظر برسد، تبعیت از هر ظنی از نظر قرآن ناپسند و مورد نکوهش است و در نتیجه در مواردی که قرآن کریم ظن برخی مومنان را ستوده است، این ظن به­معنای یقین است. بسیاری متکلمان و مفسران نیز بر این باورند که عقیده باید یقینی باشد و ظن در مسائل اعتقادی معتبر نیست و در نتیجه ظن را در آیات حاوی ظن به مسائل اعتقادی، حمل بر یقین کرده یا به تاویل برده اند و واژه ظن را از کلمات اضداد دانسته که دارای دو معنای ظن و یقین است. این پژوهش با مطالعه معناشناسانه آیاتی که به ستایش یا نکوهش ظن پرداخته است و توجه به قرائن پیرامونی آن و واژگانی که در یک دایره معنایی با کلمه کانونی ظن قرار دارند، این نکوهش یا ستایش و محدوده هرکدام را از منظر قرآن کریم و با بهره گیری از متدلوژی معناشناسی بررسی کرده است و نوع مفهوم سازی و جهان بینی قرآن در مورد ظن پسندیده و ناپسند را به دست آورده است. این تحقیق نشان می دهد، مجموعه کلمات مترادف، همنشین و متضاد ظن، قرینه ای بر حمل ظن بر یقین در آیاتی که مفسران بر یقین حمل کرده اند، به دست نمی دهد و حمل آیات بر معنای غالب ظن یعنی گمان از نظر منطق قرآن مانعی ندارد و بلکه مطابق اصل ظهور و اصالت قرآن و نیز علم و حکمت باری­تعالی است.

کلیدواژه ها:

قرآن و معناشناسی ، قرآن و معرفت شناسی ، ظن ، یقین ، معنای حقیقی ظن ، معنای مجازی ظن