معرفت شناسی عشق به روایت آگوستین و احمد غزالی

واژه «عشق» در ادبیات در معنای عام و در ادبیات عرفانی به معنای خاص در سنت های مختلف دینی از واژه های پربسامد و برتابنده تفاسیر و تحلیل های گوناگون است. در معرفت شناسی عشق، مقوله عشق به مثابه معرفت درجه دو محل توجه قرار می گیرد. به این نوع بررسی در دنیای جدید بیشتر توجه شده، اما نظری ژرف به آثار قدما این را ثابت می کند که آنان به رغم اینکه از مباحث نقد عقل کانت و تولد دانش معرفت شناسی قرن ها فاصله داشته اند، در سخنان و نوشته هایشان به عشق، به مثابه معرفت درجه دو، پرداخته و زوایایش را کاویده اند. در این میان، عارفانی نظیر آگوستین در سنت مسیحی و احمد غزالی در سنت اسلامی تاثیر بسزایی در معرفت شناسی عشق داشته و در این حوزه نه به عنوان عاشق بلکه در مقام عشق پژوه دیدگاه هایشان را مطرح کرده اند. یافته های این تحقیق که با روش توصیفی تحلیلی و با ابزار گردآوری کتاب خانه ای به انجام رسیده، نشان می دهد که به رغم اشتراکاتی که در معرفت شناسی عشق از نظر احمد غزالی و آگوستین وجود دارد اختلافاتی هم به چشم می خورد. آگوستین واژه «عشق» را با جزئیات تجزیه و تحلیل می کند، در حالی که غزالی به بیان کلیاتی بسنده می کند؛ اما نظرشان در مسئله وحدت عشق، عاشق و معشوق تطابق دارد و می توان از عینیت دیدگاه هایشان سخن گفت. هر دو متفکر دینی «عشق» را به معنای اراده و میل و به مثابه میثاقی در بازگشت به خدا می دانند، با این تفاوت که آگوستین منشا این اراده و میل را ساحت ارادی انسان و غزالی سبب وجود این میل و اراده را فیض الاهی می داند. در عین حال، در بیان انواع و آسیب های عشق دیدگاه های متمایز و بعضا مشابهی دارند. غزالی عشق را، اعم از الاهی و انسانی، واحد می داند؛ ولی آگوستین فقط به عشق به خدا قائل است. این دو درباره آسیب ها یا موانع معرفتی عشق کاملا با هم اختلاف نظر دارند؛ اما نشانه های عاشقی مشترکی را همچون ایمان، تسلیم شدن انسان عاشق به معشوق (خدا) و سعادت عاشق را بیان کرده اند.

کلیدواژه ها:

عشق/ محبت ، معرفت شناسی ، معناشناسی ، آگوستین ، احمد غزالی