آموزش اخلاق با شیوه ی روایت گری برای دانشجویان علوم پزشکی

با آغاز همه گیری بیماری کووید ۱۹ درسال ۲۰۱۹ کلاس های درس حضوری تعطیل شد. این رخداد موجب تغییراتی در سبک زندگی، تحصیل، آموزش و تدریس و رونق شیوه های آموزش غیرحضوری شدکه معایب شیوه های متداول را آشکار کرده است. به نظر می رسد رواج آموزش از راه دور به روش آفلاین و آنلاین که اثر بخشی کم تری از روش حضوری دارد، نیاز به ارتقای شیوه هایی است که تاثیرگذاری آن را بیش تر کند(۱). درس اخلاق اسلامی از دروس عمومی رشته های علوم پزشکی (پزشکی و پپراپزشکی) در دانشگاه های علوم پزشکی کشور است. با شیوع کووید ۱۹ در اسفند ۱۳۹۸ در ایران و تعطیلی کلاس های حضوری، تغییری در شکل ارائه و روش تدریس این درس به وجود آمد. نظر به این که آموزش اخلاق به یک رویکرد پویا نیاز دارد که هم قلب و هم ذهن را تحت تاثیر قرار دهد(۲)، ارائه به شکل مجازی با بارگذاری در سامانه نوید دانشگاه اما به شیوه ای نوین با عنوان روایت گری انجام شد. روایت بازگویی یک داستان یا شماری از حوادث و تجربیات (واقعی یا ساختگی) است(۳) روایت گری اخلاق با استفاده از داستان یا وقایع نقل شده و اجزای تشکیل دهنده آن ها، به آموزش مفاهیم و قواعد اخلاقی می پردازد(۴). در شیوه روایت گری تدریس اخلاق، دانشجویان تمام توجه خود را به نکات اخلاقی معطوف می کنند، به طور موقت داستان را واقعی تصور نموده و هر تغییر جدیدی در داستان را با یک علاقه عمیق پیگیری می کنند و فرقی نمی کند که داستان از تجربیات سخنران یا از دیگر بالین گران یا حتی تجربیات خود آن ها حین کار در محیط بالینی باشد؛ زیرا اثرات مشابهی دارند(۵). تدریس روایت گری به روش بحث گروهی است، نه سخنرانی زیرا بحث گروهی با گروه های پنج نفره موثرتر از روش سخنرانی است و منجر به پیشرفت تحصیلی و افزایش مهارت های ارتباطی دانشجویان می شود(۶). مقدمات تهیه ی متن درس با رعایت سر فصل های مصوب وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، از بین چهار رویکرد: اخلاق نقلی، اخلاق عقلی، اخلاق عرفانی و اخلاق تلفیقی، رویکرد تلفیقی که ترکیبی از اخلاق نقلی، عقلی و عرفانی است انتخاب گردید. در این رویکرد، از آیات، روایات، تحلیل های عقلی و روش های عرفانی در مراحل تزکیه نفس استفاده شده است. تدریس آن با شروع نیمسال اول تحصیلی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ از طریق سامانه نوید دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در چهارده جلسه ی آموزشی به شیوه ی آنلاین و آفلاین آغاز گردید. در شیوه روایت گری غیر حضوری، فرض بر این است که دانشجویان و استاد در کلاس درس حاضرهستند و در یک برنامه ی تدریس فعال مشارکت جدی دارند. استاد در اولین جلسه با تبسم و روی خوش وارد کلاس می شود و پس سلام، خیر مقدم و معارفه، روش اداره کلاس به شیوه روایت گری و کار گروهی و نه صرفا سخنرانی را توضیح می دهد و یادآوری می کند که لازمه ی موفقیت این روش همکاری فعال دانشجویان است؛ زیرا محور اصلی در تامین محتوا و ارائه ی درس بر عهده ی دانشجویان است. استاد پیشنهاد می دهد که یک تیم سه نفره دانشجویی تمامی وقایع کلاس را روایت کنند. برای این تیم یک سرپرست تعیین می شود که او با همکاری دوستانش تمامی گفت وگوهای کلاس را ضبط و تمامی آنچه در کلاس اتفاق می افتد را روایت کرده و پس از پیاده سازی، در قالب Word تهیه می کند و تحویل استاد می دهد. استاد نیز سعی می کند با قلمی شیوا و با ویرایش علمی مطالب را به عنوان منبع درسی در اختیار دانشجویان قرار می دهد. در این روش با توجه به عدم حضور دانشجویان، استاد با تصویرسازی و فضاسازی ذهنی مبتنی بر تجربه ی تدریس درس اخلاق اسلامی نقش های متعددی را ایفا می کند: نقش مدرس، مدیر کلاس، دانشجوی پرسشگر، دانشجوی پاسخ گو، دانشجوی منتقد، دانشجوی پاسخ گو به نقدها، نقش داور در گروه های مناظره کننده، حتی نقش دانشجوی اهانت کننده و نقش استادی که در برابر او مسوولیت اخلاقی دارد و باید متناسب با روش های اخلاقی با اهانت کننده برخورد کند. روش روایت گری به گونه ای است که دانشجویان را کنجکاو و علاقه مند می کند تا ادامه درس را پیگیری کنند؛ زیرا در بر دارنده ی سناریوها، انتظارات استاد، پرسش و پاسخ دانشجویی، نقد دانشجویی، پاسخ به شبهه های مرتبط با مباحث اخلاقی، تشکیل گروه های موافق و مخالف در کلاس و همکاری فعال دانشجویان در گفتگوهای کلاسی و جمع بندی مطالب توسط استاد و با تاکید بر نیازهای دانشجویان رشته های پزشکی و پیراپزشکی است. مزایای این روش: گر چه این شیوه خالی از اشکال نیست اما مزایای متنوعی را می توان برای آن، برشمرد: ۱) آنچه در کلاس اتفاق می افتد تدریسی تکراری و یکنواخت نیست. ۲) آموزش با فضا سازی، تنوع، پرسش و پاسخ، نقد گفتار استاد یا دیگر دانشجویان، انجام مناظره های دانشجویی با تشکیل گروه موافق و مخالف، بیان مطالب مفید با ارائه دانشجویان، تفسیر و تحلیل سناریوها، استفاده از آموزه های مرتبط از منابع مصوب درس و داستان های آموزنده و جمع بندی و نتیجه گیری است که علاوه بر حس در کلاس بودن دانشجو، موجب تنوع و نشاط در کلاس است. ۳) نیازهای آموزشی دانشجویان آشکار می شود و در حین تدریس مورد توجه قرار می گیرد. ۴) ضمن حفظ اصالت و محتوای علمی درس، دریافت و درک سرفصل های اخلاقی، برای دانشجویان آسان تر می شود. ۵) تمام جلسه و فعالیت های دانشجویان با مدیریت استاد مربوطه انجام می گیرد. ۶) اجرای ترکیبی مسائل آموزشی می تواند مهارت های مدیریتی مدرسان را ارتقا دهد. این شیوه محدودیت هایی نیز دارد: ۱) تعداد زیاد شرکت کنندگان (البته استاد می تواند کلاس های ۲۰ تا ۴۰ نفره را گروه بندی کند. ۲) تدریس گروهی با شیوه روایت گری در همه ی رشته های تحصیلی قابل اجرا نیست. در نتیجه با توجه به نظر دانشجویان نسبت به سبک روایت گری، از نظر جذابیت، نوآوری، خلاقیت در تهیه و تدوین متن آموزشی، اجتناب از قلم فرسایی خسته کننده، تناسب محتوای درس با سطح علمی و نیازهای فکری دانشجویان و کاربردی بودن دروس برای دانشجویان رشته های پزشکی، لازم است روش روایت گری در درس هایی که امکان دارد، اجرا شود. به منظور ارزیابی و بررسی نگرش دانشجویان نسبت به سبک روایت گری پرسشنامه ای تدوین شده است که دیدگاه دانشجویان را از نظر نوآوری و خلاقیت در تهیه و تدوین متن آموزشی، تناسب محتوای درس با سطح علمی و نیازهای فکری دانشجویان، کاربردی بودن دروس برای دانشجویان رشته های پزشکی و اجتناب از قلم فرسایی بررسی می کند. همچنین با اجرای آزمون های پایانی و مقایسه آن با آزمون های پایانی دوره های قبل و یا انتخاب دو گروه آزمون و کنترل می توان از تاثیر این روش بر یادگیری آنان آگاهی پیدا کرد.  

کلیدواژه ها:

Integrated Education ، Distance Education ، Narration ، Ethics ، آموزش تلفیقی ، آموزش از راه دور ، روایتگری ، اخلاق