بررسی اثر ارتفاع منطقه بر ذخیره‎سازی کربن آلی و برخی دیگر از ویژگی‎های خاک در جنگل‎های ارسباران

سابقه و هدف: بررسی ویژگی های خاک یکی از راه های ارزیابی و مدیریت اکوسیستم های جنگلی است. ارتفاع منطقه یکی از عوامل موثر بر ویژگی‎های کیفی خاک بویژه محتوای کربن آلی آن محسوب می‎شود. با این وجود، تغییرات ذخیره کربن آلی خاک‎ در ارتفاعات مختلف جنگل‎های ارسباران ناشناخته باقی مانده است. از این رو، این پژوهش به‎منظور بررسی توزیع مکانی مقادیر کربن آلی و برخی دیگر از ویژگی‎های شیمیایی تحت تاثیر ارتفاع منطقه و در عمق‎های مختلف خاک انجام گرفت.مواد و روش‎ها: در این پژوهش، یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک‎های کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. نمونه‎برداری خاک روی یک شیب شمالی منطقه مورد مطالعه، در چهار دامنه ارتفاعی مختلف شامل ۶۰۰-۰، ۱۲۰۰-۶۰۰، ۱۸۰۰-۱۲۰۰ و ۲۴۰۰-۱۸۰۰ متری از سطح دریا و از پنج عمق مختلف خاک شامل ۲۰-۰، ۴۰-۲۰، ۶۰-۴۰، ۸۰-۶۰ و ۱۰۰-۸۰ سانتی‎متری جمعا با ۶۰ نمونه صورت گرفت. سپس مقادیر کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، کربوهیدرات‎های قابل عصاره‎گیری با اسید و آب داغ، کربنات کلسیم، فسفر و پتاسیم قابل جذب و اسیدیته (pH) در نمونه‎های خاک تعیین شد.یافته‎ها: نتایج حاکی از اثر معنی‎دار عمق خاک، ارتفاع منطقه و اثرات متقابل شان بر اغلب ویژگی‎های مورد بررسی بود. در واقع، کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی و کربوهیدرات‎های عصاره‎گیری‎شده با اسید با افزایش ارتفاع و عمق به‎ترتیب به‎طور معنی‎داری افزایش و کاهش یافتند و همبستگی بسیار بالایی بین آنها مشاهده شد. بعلاوه، عمق ۲۰-۰ سانتی‎متر سطحی خاک در هر چهار ارتفاع به‎طور متوسط بیش از ۵۰ درصد کربن آلی را به خود اختصاص داد که با افزایش عمق تا لایه ۱۰۰-۸۰ سانتی‎متری به‎طور میانگین با کاهش ۷۹ درصدی رو‎به‎رو شد. بیشترین میزان افزایش محتوای کربن آلی با ارتفاع به میزان حدود ۹ درصد، بین دامنه‎های ۱۲۰۰-۶۰۰ و ۱۸۰۰-۱۲۰۰ متری مشاهده شد. سایر ویژگی‎های خاک همچون pH خاک، کربنات کلسیم، پتاسیم قابل جذب با افزایش ارتفاع و عمق خاک به‎ترتیب حدود ۲، ۱۶ و۱۶ درصد کاهش و ۴، ۱۶ و ۱۸ درصد افزایش یافتند. همچنین، با افزایش عمق خاک میزان فسفر قابل جذب خاک افزایش یافت، هرچند اثر ارتفاع بر این ویژگی معنی‎دار نبود.نتیجه‎گیری: بر اساس یافته های این پژوهش، ذخیره کربن آلی و به‎طور کلی کیفیت خاک‎های جنگل‎های ارسباران به‎طور معنی‎داری تحت تاثیر عوامل ارتفاع منطقه و عمق خاک قرار دارد، به نحوی‎که خاک‎های سطحی موجود در نقاط با ارتفاع بیشتر در منطقه مورد مطالعه از کیفیت بالاتری به لحاظ محتوای کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی و کربوهیدرات‎های قابل عصاره‎گیری با اسید برخوردار هستند که بایستی مورد توجه بیشتری قرار بگیرد. در واقع، با توجه به نقش مهم این خاک‎ها در ترسیب کربن، خاک‎های این مناطق بایستی‎ از طریق مدیریت صحیح و اجرای عملیات حفاظتی مختلف به صورت بکر و دست‎نخورده حفظ شود.

کلیدواژه ها:

جنگل ، عمق خاک ، کربن آلی ، کیفیت خاک