بررسی نسبت میان عقلانیت و تمدن اسلامی بر اساس اندیشه های شهید صدر

عقلانیت در بنا و استمرار هر تمدنی نقش بی بدیلی ایفا می کند؛ از این رو، نسبت میان عقلانیت و تمدن یکی از مسائل بنیادین در علوم اجتماعی به حساب می آید؛ تاجایی که جامعه شناسی همچون وبر در بررسی تمدن مدرن، ویژگی برجسته آن را عقلانیت موجود در این تمدن برمی شمرد. اندیشمندان مسلمان نیز این دغدغه را در سر می پروراندند که چه نسبتی بین عقلانیت و تمدن برقرار است. شهید صدر نیز به عنوان متفکری مبدع، به این مسئله پرداخته است. در نگاه وی «معضل» بنیادینی که ذهن انسان معاصر را درگیر کرده است، این پرسش است: نظام مطلوبی که جامعه را به سعادت برساند، چیست؟ پاسخ به این پرسش چهار مکتب را سا مان می دهد: لیبرالیسم، سوسیالیسم، کمونیسم و اسلام. او ذیل این پرسش، نسبت عقلانیت و تمدن را برمی رسد. در این پژوهش به روش کیفی اسنادی دیدگاه شهید صدر درباره نسبت عقلانیت و تمدن را صورت بندی می کنیم. یکی از ابزارهای تحلیلی گره گشایی که او برای واکاوی بسیاری از موضوعات برگزیده است، الگوی زیربنا و روبناست. از نظر او بینش فلسفی اسلامی که متاثر از عقلانیت نظری است، زیربنا و مکتب اسلام روبنای آن است. او شرط تحقق این زیربنا و روبنا را جاری شدن خلق وخوی اسلامی در امت اسلامی می داند. بر همین اساس، گام نخست برای دستیابی به تمدن اسلامی تبیین ابعاد هستی شناختی و معرفت شناختی و گام دوم، بنانهادن مکتب اسلام براساس این زیربنا و کلیدواژه بنیادین «خلافت عام انسان» است. همچنین، اجرای برنامه های تربیتی برای تعالی گرایش ها و خلق وخوی امت ضروری است.

کلیدواژه ها:

تمدن اسلامی ، عقلانیت ، الگوی مفهومی ، عقلانیت اسلامی ، شهید صدر