چشم و وظایف آن از دیدگاه قرآن

چشم به عنوان عضو خاصی از سر، عمل دیدن و بینایی را بر عهده دارد، البته این عمل بسیار فراتر از چشم ظاهر است و بینایی به دل و باطن نیز راه می یابد که به آن چشم باطن یا بصیرت می گویند. کار چشم مشاهده است، و مشاهده فرایندی مهم در حصول معرفت است. فرایند مشاهده با مقابله مستقیم چشم سالم با اشیائی که به وسیله نور آشکار شده اند و در حالت دوری و نزدیکی مفرط نیستند، اتفاق می افتد. همین فرایند مقدمه ای برای شناخت و معرفت ظاهری به اشیاء و جهان خواهد بود. در واقع، این نفس است که به واسطه چشم، بعد از مقابله آن با اشیاء و شناخت ظاهری پیدا کردن، به تحلیل و تجزیه و ترکیب آنچه مشاهده شده، و مقایسه اشیاء با یکدیگر می پردازد تا به معرفت باطنی برسد، تا جایی که عقل به عنوان بالاترین قوه انسانی، با توانایی خود، صلاحیت آنچه مشاهده شده را در مطابقت با واقع می سنجد تا بدینگونه معرفت صحیح را از ناصحیح تشخیص دهد. چشم به عنوان مقدمه و ابزاری برای رسیدن به معرفت حقیقی، وظایفی برعهده دارد که انسان با رعایت آنها، در کنار تزکیه نفس، می تواند به سعادت و معرفت های متعالی تر برسد، زیرا چشم قوی ترین ابزار حسی است و مشاهده تاثیرات عمیقی بر روح و روان انسان می گذارد. از جمله این وظایف عبارتند از: پرهیز از نگاه به حرام و صحنه های منحرف کننده و عبرت گرفتن از پدیده های جهان هستی به نحوی که چشم بینا شود و بصیرت یابد. در واقع با بستن چشم برروی حرام، زمینه برای تفکر و تعقل فراهم می شود، چرا که از جمله برکات این نوع چشم پوشی باز شدن چشم باطن است، به طوری که می توان گفت که انسان به مرتبه ای می رسد که بتواند با بهره گیری از ابزار چشم آنچه را که مشاهده کرده و دریافت نموده، با تامل و تعمق دقیق تجزیه و تحلیل کند تا ضمن عبرت گیری به معرفت حقیقی و یقینی نیز برسد. پس مشاهده صحیح زمینه ساز تفکر است و تفکر زمینه ساز عبرت و بصیرت و معرفت خواهد بود. در واقع، عبرت و معرفت و بصیرت ارتباط تنگاتنگی در فرایند مشاهده دارند، زیرا شناخت ظاهری پیدا کردن به وسیله چشم، در صورت همراه بودن با تفکر و تعقل، ضمن رسیدن به معرفت حقیقی، موجب عبرت گیری انسان می شود که توام با بصیرت خواهد بود.

کلیدواژه ها:

چشم ، عین ، قرآن