اهمیت مجموعه شعر راز نیمشب محمد مقدم در تاریخ شعر آزاد فارسی

مجموعه شعر راز نیمشب محمد مقدم، نخستین مجموعه از سه مجموعه شعری است که او در دوران کوتاه شاعری خود منتشر کرد. این مجموعه شعر از حیث نوع سطرسازی و پایان بندی مصراع ها و سطرهای اشعار در تاریخ تحول شعر آزاد فارسی دارای اهمیت بسیار است. پرویز ناتل خانلری درباره مجموعه شعر راز نیمشب معتقد بود که شعر آزاد او متاثر از اشعار بنیان گزار شعر آزاد انگلیسی والت ویتمن، شاعر آمریکایی سده نوزدهم، است. حال آنکه یافته های این مقاله نشان می دهد که مقدم در اشعار راز نیمشب بیشتر متاثر از آموزه های شاعران آزادسرای انگلیسی در سه دهه نخست سده بیستم است و نوع سطرسازی های او در شعر شباهتی با سطرهای والت ویتمن ندارد. کوشش های پیش از این مجموعه در ساختمان مصراع اغلب در حدود مصراع سازی شعر سنتی فارسی قرار می گیرد و تجربه های مقدم به-ویژه در این مجموعه راهی را پیش پای شاعران شعر آزاد فارسی قرار داد که هم در شعر آزاد منثور در خور توجه است و هم در شعر آزاد نیمایی. تاکنون محققان بر اهمیت شعر آزاد منثور مقدم بیشتر توجه داشته اند و در نظر آنها اشعار موزون یا نیمه موزون او در حکم اشعار منثور به شمار آمده است. شعر آزاد مقدم پیش از این سابقه ای در خور توجه برای کوتاهی و بلندی مصراع شعر فارسی و نیز موسیقی شعر منثور احمد شاملو در نظر گرفته شده است. اما در این مقاله برای نخستین بار بر قطعات موزون این مجموعه و اهمیت آن در شکل گیری شعر آزاد موزون تمرکز شده است. ساختن سطرهایی که وزن در هر یک از آنها به نوعی متفاوت از دیگری است شعر مقدم را به ویژگی چندوزنی متصف کرده است و این آزمایش ها پس از او در میان شاعران مختلف انواع شعر آزاد به گونه های متنوعی پی گرفته شده است. در برخی از اشعار موزون مقدم سطرسازی هایی به چشم می خورد که با پیشنهادهای عروضی نیما در پایان-بندی مصراع مطابقت بسیار دارد و از این رو شعر او را باید از منابع مهم نیما در رسیدن به قالب ابداعی وی به شمار آورد.

کلیدواژه ها:

راز نیمشب ، محمد مقدم ، شعر آزاد ، شعر انگلیسی ، شعر نیمایی ، سطرسازی ، چندوزنی