علائم، ابعاد و آثار اقتصاد زیرزمینی

اقتصاد غیررسمی (زیرزمینی، پنهان، مخفی، غیرقانونی، سایه ای، نامرئی، ثبت نشده، ثانوی، موازی، سیاه، نامنظم و......) دربرگیرنده کلیه ی فعالیتهایی است که به عللی در حسابهای ملی نمی آیند. لذا یکی از ویژگیهای درآمدهای حاصل از اقتصاد زیرزمینی )قانونی و غیرقانونی( این است که این فعالیتها از پرداخت مالیات باز میمانند. اجزاء اینگونه فعالیتها را به چهار گروه شامل بخش خانوار، غیررسمی، نامنظم و غیرقانونی، طبقه بندی مینمایند. طبیعت پنهانی اقتصاد زیرزمینی، اندازه گیری و مطالعه مستقیم آن را با مشکل روبرو میسازد و به همین دلیل بیشتر روشهای اندازه گیری آن در کشور، روشهای تخمین غیرمستقیم این فعالیتهاست و با فروض محدودکننده بسیاری همراه است.اولین مطالعه در مورد اقتصاد زیرزمینی در ایران در سال ۱۳۶۹ توس فیروزه خلعتبری انجام شده است. دراین مطالعه اندازه اقتصاد زیرزمینی برای سال ۱۳۶۵، معادل ۸ درصد تولید ناخالص داخلی برآورده شده است. پس از آن نیز اندازه ی نسبی اقتصاد غیررسمی در ایران در فواصل زمانی مختلف بر مبنای اطلاعات سری زمانی و میانگین نرخ رشد سالانه ی اقتصادی در مطالعات مختلف بررسی شده است. در مجموع مطالعات انجام شده به نظر میرسد اقتصاد زیرزمینی در ایران دارای شبکه گسترده ای است که ریشه در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران دارد. در این میان استان خراسان رضوی نیز، به دلیل مجاورت با کشورهای ترکمنستان و افغانستان مستعد گسترش بازار سیاه و قاچاق میباشد. این استان که مهمترین و اصلی ترین کانون زیستی در شرق کشور است و به عنوان مرکز ثقل فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور در این منطقه محسوب میشود بر اساس اطلاعات موجود و برآوردهای صورت گرفته از نظر حجم اقتصاد زیرزمینی در میان استانهای کشور در جایگاه نهم قرار دارد.