اقتصاد سیاسی نفت و چالش حکمرانی در ایران در دهه های ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰

در دو دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ ، اقتصاد سیاسی نفت در ایران، جنبه های منفی و دوگانه مرتبط با اتکا به درآمدهای نفتی را نمایش گذاشت؛ به این معنا که از یک سو، در دهه ۱۳۸۰ ، به مدد افزایش بی سابقه قیمت های نفت در بازار جهانی، درآمدهای نفتی کشور نیز عملا به ارقام بی سابقه ای افزایش پیدا کرد و در دهه ۱۳۹۰ نیز، به واسطه تشدید تحریم های بین المللی و هم کاهش قیمت های نفت در بازار جهانی، شاهد افول شدید درآمدهای نفت در کشور بودیم. پیامدهای این اوج و فرود درآمدها در حوزه اقتصاد سیاسی کشور نیز، ظهور ابعاد و پیامدهای عارضه موسوم به بیماری هلندی در دهه ۱۳۸۰ و فرو رفتن کشور در ورطه رکود تورمی در دهه ۱۳۹۰ بوده است که نشان می دهد در حوزه حکمرانی، تمهیدات ، لازم برای مدیریت چرخه رونق و رکود درآمدهای نفت، صورت نپذیرفته است. این در حالی است که پیش از دهه ۱۳۸۰ ساز و کار تشکیل صندوقی برای مدیریت نوسانات درآمدهای نفت، شکل گرفته بود و این ساز و کار در دو دهه ذکرشده نیز، البته با ایجاد تغییراتی، همچنان در موضوع حکمرانی درآمدهای نفت مد نظر بوده است. بر همین اساس، پرسشی که این مقاله دغدغه پاسخگویی به آن را دارد این است که چرا با وجود تمهید ساز و کارهای معمول حکمرانی در برخورد با نوسانات درآمدهای نفت، اقتصاد سیاسی نفت در دو دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ ، شدیدترین تبعات منفی ناشی از چرخه اوج و فرود درآمدهای نفتی را تجربه کرده است؟ پاسخی که به عنوان فرضیه به این پرسش داده شده این است که استمرار رویکرد اقتضایی در حکمرانی در حوزه اقتصاد سیاسی نفت در دو دهه یادشده، مانعی جدی در نهادینه کردن و کاراییساز و کارهای معمول در برخورد با نوسانات درآمدهای نفت بوده است و در نتیجه، تبعات شدید و منفی اوج و فرود درآمدهای نفتی پدیدار شده است.

کلیدواژه ها:

نفت ، اقتصاد سیاسی ، ایران ، حکمرانی ، نهادینگی