بررسی و تحلیل مفهوم و معنای اراده از منظر صدرالمتالهین و علامه مصباح

شناخت اراده از جهات مختلف مهم و بلکه ضروری است؛ از جمله اینکه اراده شناسی بخشی از انسان شناسی است و می تواند در جهت تحول علوم انسانی موجود و تولید علوم انسانی اسلامی موثر باشد. در این مقاله، دیدگاه های صدرالمتالهین و علامه مصباح یزدی به همراه برخی مبانی تبیین و مقایسه شده اند. یافته های پژوهش نشان می دهد، این دو دیدگاه با اینکه شباهت بسیاری به یکدیگر دارند، با پیامدهای مختلفی در علوم انسانی همراه هستند. صدرالمتالهین اراده را از صفات وجود بماهو وجود می داند و برای آن مفهومی مشکک به تشکیک عامی و حقیقتی مشکک به تشکیک خاص قائل است. بر این اساس، وی برای همه موجودات مجرد و مادی، اراده قائل است، همه اراده ها را به لحاظ حقیقت واحد و از نظر مرتبه و تعین متعدد می شمارد و اراده هر موجود متعینی را جلوه و نشانه ای از اراده حق سبحانه به لحاظ مرتبه آن موجود تلقی می کند، اما علامه مصباح اراده را در همه موجودات ساری ندانسته و آن را از صفات وجودهای مجرد می داند. از سوی دیگر، ایشان حتی وحدت مفهوم اراده در موجودات مجرد را هم نمی پذیرد و برای اراده سه مفهوم عام، خاص و اخص مطرح می کند که تنها یکی از آن ها میان خداوند و مخلوقات مشترک است. همچنین وی متناسب با دیدگاه خود در زمینه تشکیک طولی و عرضی، نوعی ارتباط تشکیکی میان اراده خداوند و اراده های مخلوقات و نوعی تباین بین اراده های مخلوقات هم عرض معتقد است.

کلیدواژه ها:

Allameh Miṣbāḥ Yazdī ، Ṣadr al-Muta’allihīn ، Will ، Graduation (tashkik). ، علامه مصباح یزدی ، صدرالمتالهین ، اراده ، تشکیک.