نگاهی بر ابعاد و مولفه های مهم معماری سنتی در روستاهای مناطق کویری ایران

شیوه سکونت عبارت است از شکل استقرار خانه ها ومساکن خانواده ها و انسان ها و دامهای آنها در نقاط جغرافیایی با توجه به شرایط طبیعی اجتماعی اقتصادی و ... مهم ترین عوامل موثر درشیوه های سکونت روستایی عبارتند از عوامل طبیعی جغرافیایی اقتصادی اجتماعی فرهنگی وسیاسی نظامی اداری. از عوامل طبیعی وجفرافیایی می توان به چند مورد زیر اشاره نمود: پستی و بلندی، هوا، آب وخاک و شرایط اقلیمی. از عوامل اقتصادی چند عامل را می توان نام برد: تولید وشیوه زندگی، نارساییی امکانات اقتصادی و نظام های بهره برداری از زمین. از عوامل اجتماعی فرهنگی عامل های زیر قابل ذکرند: ساخت اجتماعی سنت های اجتماعی و همگونی فرهنگی. روستا را در فرهنگ های فارسی ده و قریه ذکر کرده اند. بررسی شرایط طبیعی و جغرافیایی اجتماعی و فرهنگی و نظامی و اقتصا دی اجتماعات روستایی نشان می دهد که عوامل موثر در شیوه های زندگی و الگوهای سکونت هر یک از جوامع روستایی با جوامع دیگر متفاوت است . مثلا دلیل اصلی تمرکز یا تفرق خانه های روستایی در بسیاری از نقاط جهان اختلاف شرایط اقلیمی و استراتژیک آنهاست اما طبیعت و ویژگی های آب و هوایی به ویژه تاثیر آب در شیوه بهره برداری از منابع زراعی و زمین را نمی توان و نباید در معیارهای بسیار وسیع منطقهای بسیاروسیع منطقه ای سنجید و حدود تقسیمات جغرافیایی را از لحاظ مناطق هم شرایط یکسان و بزرگ گرفت. ایران کشوری نیمه روستایی است و لذا نیمی از سکونت گاه های آن بر بنیاد معماری بومی وسنتی و به مفهومی گویاتر معماری روستایی است. کلیه عناصر این معماری ریشه در نیازهای معنوی و مادی روستاییان دارد. تار و پود این معماری و ازجمله مسکن با مسائل مربوط به محیط طبیعی ، نوعمعیشت وشکل تولید سیر تکوینی زندگی اجتماعی و قدرت فنی او پیوند خورده و از سوی دیگر ذوق هنری معیارهای اجتماعی بنیادهای خانوادگی و خویشاوندی سنت ها و عقاید پندارها و باورهای درونی انسان در هر گوشه از این کره خاکی بر آن طرح خاصی بخشیده است. چنین است که مسکن ومعماری روستایی به منزله طرز بیان قابل لمس و رویتی از ارزشهای متغیر مادی و نیز از استعارات ومفاهیم بنیادی معنوی و بالاخره از شیوه زندگی انسان است. انقلاب اسلامی با هدف توجه به اقشار ستم مضاعف دیده مردم ایران به ویژه روستاییان شکل گرفت و به یاری همین اقشار نیز همت گماشت لازمه تحقق اهداف چنین انقلابی تجدید نظر در همه ساختارها و نهادهای جامعه ایرانی در راستای پاسخ گوئی منطقی و اصولی به نیازهای این اقشار منجمله تجدید نظر درساختار آموزشی و در بطن آن توجه به معماری روستایی با هدف شناخت بهسازی افزایش کاربری آن بود. در این مقاله به بررسی و بیان ا جمالی عوامل گوناگون اجتماعی، اقتصادی سیاسی و فرهنگی و ... موثر در شکل گیری روستاهای ایران، عوامل موثر در شیوه های سکونت روستایی و نگاهی بر اهداف طرحهای ساماندهی روستاها در ایران پرداخته می شود و در انتها به نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات و موارد لازم در یک بنای خوب روستایی از دیدگاه کمیته بهداشت مسکن انجمن بهداشت عمومی امریکا می پردازد. این مقاله به سفارش ریاست محترم دفتر تحقیقات کاربردی فرماندهی مرزبانی نیروی انتظامی خراسان جنوبی نوشته شده است

کلیدواژه ها:

معماری سنتی و پایدار ، کویر ، روستا ، ایران