وز بنده بندگی برسان شیخ جام را(گزارشی نو درباره ی بیتی از حافظ در یاد کرد شیخ جام)

بیتی از حافظ همواره محل بحث و پژوهش بوده است. حافظ مرید جام می است ای صبا برو/ وز بنده بندگی برسان شیخ جام را. آرای پژوهشگران درباره ی این بیت گونه گون است. برخی از صاحبنظران هم چون دکتر خانلری و نیز استاد فروزانفر این ترکیب را "شیخ خام" خوانده اند و آن را معادل زاهدان و شیخان ریاکار به طور اعم دانسته اند. استاد منوچهر مرتضوی هم با این بزرگان هم رای است و بر آن است که تصور رابطه ی ارادت آن هم از جانب مردی نظیر حافظ با دویست سال فاصله از شیخ جام مستبعد و محال است. رای غالب پژوهشگران اما بر تعریضی بودن این بیت به شیخ احمد جام است. در این مقاله برآنیم تا باب تازه ای بگشاییم و با نگاهی فشرده به کارکردهای باد صبا در دیوان حافظ (که همواره پیام رسان مهر و موانست است) و نیز گزارشی از رویکرد ریا ستیزانه ی شیخ احمد جام این نکته را تبیین کنیم که حافظ در تشخیص سره از ناسره هوشمند است و از آن جا که به گواهی آثارش زهد شیخ جام زهدی ریایی نیست بلکه از سر اخلاص باطن و صدق تمام است دور نیست که حافظ این بیت را در عرض ارادت به شیخ جام سروده باشد.

کلیدواژه ها:

شیخ جام ، حافظ ، بادصبا ، صوفی ، ریاستیزی ، عشق.